Αν είχα να διαλέξω ένα αγαπημένο είδος ταινίας, θα σου έλεγα ότι είναι αυτό που δεν καταλαβαίνεις τίποτα με την πρώτη. Θα μου πεις, τότε τι νόημα έχει να δω μια ταινία αν χρειάζεται να τη δω και δεύτερη και τρίτη φορά για να τη καταλάβω; Θα σου πω, λοιπόν, ότι η μαγεία του κινηματογράφου είναι αυτή η εντελώς υποκειμενική αντίληψη που ευτυχώς μπορούμε να έχουμε. Όταν αυτή η ταινία συνδυάζεται με κάτι μη πραγματικό, ή ακόμα καλύτερα κάτι ονειρικό, σουρεαλιστικό ή ακόμη και φανταστικό σε ορισμένα πλαίσια, είναι η δική μου κινηματογραφική όαση.
Ο Bergman σε μια συνέντευξη του για τον Tarkovsky είχε πει πως:
Ο Tarkovsky είναι για μένα ο σπουδαιότερος, αυτός που επινόησε μια νέα γλώσσα, πιστή στη φύση του φιλμ, καθώς αποτυπώνει τη ζωή ως αντανάκλαση, τη ζωή ως όνειρο.
Αυτή την αντανάκλαση, αυτό το όνειρο ο καθένας το ερμηνεύει με τις δικές του σκέψεις, μνήμες, επιλογές
Επομένως, σου αφιερώνω αυτή τη λίστα με ταινίες που μοιάζουν με όνειρο, έχουν μια αίσθηση φαντασίας, κινούνται γύρω από το συνειδητό και το υποσυνείδητο, μα πάνω από όλα σε κάνουν να σκέφτεσαι.
Μικρό -αλλά χρήσιμο- spoiler: Στο τέλος, αν αναρωτηθείς που βρίσκεται έστω και μια ταινία του David Lynch, αποφάσισα συνειδητά να μη προσθέσω κάποια, καθώς μπορείς να βρεις ολόκληρο το αφιέρωμα μας για τον δημιουργό εδώ.
Και μετά από αυτό το σημαντικό disclaimer, αυτό το αφιέρωμα είναι για ταινίες που σημάδεψαν την ιστορία του κινηματογράφου όπως την ξέρουμε σήμερα, για casual ταινίες χωρίς ιδιαίτερο νόημα, για ταινίες που θα πεις «αυτή αποκλείεται να μην αρέσει σε κάποιον» και για ταινίες που ίσως πεις «δεν έχω καταλάβει τίποτα». Δεν μοιάζει καμία με καμία, όμως όλες περιστρέφονται γύρω από όνειρα, φαντασία και υποσυνείδητο. Και αυτός είναι ο λόγος που υπάρχουν μαζί στη παρακάτω λίστα.
Wild Strawberries (1957)
Ο Ingmar Bergman μόλις 10 μήνες μετά το αριστούργημα του, την Έβδομη Σφραγίδα, σκηνοθετεί έναν από τους σημαντικότερους ηθοποιoύς και σκηνοθέτες του τότε βωβού κινηματογράφου, τον Victor Sjöström, για τον οποίο έμελλε να είναι και το κύκνειο άσμα του. Η «Άγριες Φράουλες» κατά τη σουηδική μετάφραση του τίτλου της ταινίας, είναι μια μεταφορά. Ένα κομμάτι γης με φράουλες είναι ο τόπος που μπορείς να απομονωθείς, να σκεφτείς και να αναπολήσεις.
Ο πρωταγωνιστής της ταινίας, ο Isak, καταξιωμένος γιατρός, θα ταξιδέψει προς το παλιό του πανεπιστήμιο στο Lund όπου θα τιμηθεί για τη προσφορά και τη 50χρονη καριέρα του. Θα προτιμήσει να ταξιδέψει από τη Στοκχόλμη με αυτοκίνητο και όχι με αεροπλάνο, συνοδευόμενος από την νύφη του, η οποία δεν του έχει και τη μεγαλύτερη συμπάθεια. Στη διαδρομή, και σκεπτόμενος έναν εφιάλτη που είδε το προηγούμενο βράδυ, θα συναντήσει διάφορα πρόσωπα και καταστάσεις, συνειρμικά και μη, που θα τον φέρουν αντιμέτωπο με όνειρα και μνήμες από το παρελθόν. Ένα απλό ταξίδι θα μετατραπεί σε πνευματική διαδρομή προς τη συνειδητοποίηση, το συναισθηματισμό και την αποδοχή της ζωής με όλες τις δυσκολίες της.
81/2 (1963)
Ο Federico Fellini επηρέασε τον David Lynch όσο κανένας άλλος με αυτή τη ταινία. Το 81/2 είναι μια ταινία που αποτυπώνει έναν νέο ρυθμό αφήγησης, όπου η μη λογική συνέχεια του χωροχρόνου συναντά την αόρατη γραμμή μεταξύ ονείρων, πραγματικότητας, νοσταλγίας και ανάμνησης. Όλα αυτά ο Fellini τα σκέφτεται και τα αποτυπώνει μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή, του Guido, έναν σκηνοθέτη σε βαριά κρίση (οριακά αποτελεί εκείνη την εποχή το alter ego του). Η κρίση του Guido, υπαρξιακή, ερωτική, δημιουργική και επαγγελματική, γίνεται ακόμα μεγαλύτερη όταν δέχεται πιέσεις από όλους όσους τον επηρεάζουν σχετικά με τη καινούρια του ταινία επιστημονικής φαντασίας. Είναι μια ταινία για τη φύση της κινηματογραφικής δημιουργίας, απομυθοποιεί πλήρως το θέαμα και την κοινωνία που θέλει τον σκηνοθέτη να ακολουθεί πιστά το όραμα των επιχειρηματιών και όχι τη δική του προσέγγιση.
Είναι μια ταινία για ερωτικές επιθυμίες και πως αυτές πλέον ικανοποιούνται μόνο με φαντασιώσεις και όχι με τη πραγματικότητα. Είναι μια ταινία για τη ροή της σκέψης, τις αναμνήσεις που αποτελούν ουσιαστικό κομμάτι των συνειδητών και ασυνείδητων σκέψεων. Είναι μια ταινία που ό,τι και να γραφτεί γι’ αυτή είναι λίγο.
Persona (1966)
Ανάμεσα σε όνειρα και πραγματικότητα, σε αλήθεια και μη, σε ό,τι έχουμε συνηθίσει δηλαδή τις ταινίες του Ingmar Bergman, η ‘Persona’ είναι μια ταινία εμβληματική. Ίσως η πιο αμφιλεγόμενη ταινία των ’60s, σίγουρα αποτελεί μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών και όχι άδικα. Όσο απλή κι αν είναι η ιστορία της, τόσο σύνθετα και πολύπλοκα είναι όλα αυτά που ο Bergman βάζει τον θεατή να σκεφτεί και να αναλογιστεί. Μια ηθοποιός, η Elisabeth Vogler (Liv Ullman) πέφτει σε κώμα κατά τη διάρκεια μιας παράστασης της, και οδηγείται σε ένα νοσοκομείο στη Στοκχόλμη. Εκεί την περιποιείται η Alma (Bibi Andersson) και αργότερα και οι δύο θα μεταφερθούν σε ένα έρημο νησί με σκοπό τη ταχύτερη ανάρρωση της Elisabeth.
Ο ρόλος των δύο γυναικών στην ταινία είναι κάτι παραπάνω από αυτή του ασθενή και του θεραπευτή. Είναι μια σχέση ανάμεσα σε ομιλητή και ακροατή, σε ερωμένο και εραστή, σε καλλιτέχνη και θεατή και αποτελεί μια συνεχή εξερεύνηση σε όλες τις εκφάνσεις της ψυχοσύνθεσης των δύο αυτών γυναικών.
Solaris (1972)
Η ταινία που καθόρισε και τον Andrey Tarkovsky ως έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες όλων των εποχών αλλά και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας όπως τις ξέρουμε σήμερα, είναι μια ταινία για την επιστημονική φαντασία και δεν ανήκει καν στο είδος αυτό.
Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Stanislaw Lem, ο Tarkovsky μας ταξιδεύει στον πλανήτη Solaris, όπου με τη ματιά ενός ψυχολόγου, του Kris Kelvin (Donatas Banionis) θα δούμε τι ακριβώς συμβαίνει εκεί. Ο πλανήτης Solaris, ένας διαστημικός ωκεανός τυλιγμένος από σύννεφα, είναι στόχος επιστημονικής μελέτης των ανθρώπων της Γης που έχουν εγκαταστήσει έναν διαστημικό σταθμό χωρητικότητας 85 αστροναυτών σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη. Στη θεωρία τους ότι ο πλανήτης μπορεί να είναι ένα νοήμον εξωγήινο ον, αποφασίζουν να τον ενεργοποιήσουν με ακτίνες φωτός υψηλής ενέργειας. Τότε είναι που αρχίζουν να συμβαίνουν περίεργα πράγματα που συνοδεύονται από ανεξήγητες παραισθήσεις του πληρώματος και εκεί θα φανεί χρήσιμος ο Kris Kelvin. Όμως, στη προσπάθεια του να δει τι ακριβώς συμβαίνει, δεν θα ξεφύγει από το παρελθόν του και όσα βασανίζουν το υποσυνείδητό του.
Edward Scissorhands (1990)
Ο κόσμος του Tim Burton σίγουρα αποτελείται από ήρωες που ζουν σε ένα δικό τους σκοτεινό κόσμο. Ένας τέτοιος ήρωας είναι και ο Edward Scissorhands. Και αυτή δεν είναι μια ταινία για όνειρα ή υποσυνείδητο. Θα μπορούσε να είναι ένα σκοτεινό παραμυθάκι. Σίγουρα όμως είναι και μια ταινία τόσο φαντασίας όσο και αλήθειας.
Ο Edward Scissorhands (Johnny Depp) είναι ένα μηχανικό ον με ανθρώπινο μυαλό, βιολογικές ανάγκες και ανθρώπινα συναισθήματα που ο εφευρέτης του δεν κατάφερε να ολοκληρώσει. Έτσι λοιπόν προσπαθεί να ζήσει σε έναν κανονικό κόσμο με χέρια-ψαλίδια. Ζει μόνος του, καθώς ξέρει πως δεν μοιάζει με όλους τους άλλους, μέχρι που μια καλή κυρία η Peg (Dianne Weist) θα τον βρει, και θα τον φιλοξενήσει στο σπίτι της. Όλοι φαίνονται να συμπαθούν τον Edward, όμως όταν καταλάβει όλος ο περίγυρος της Peg την αθωότητα του, τότε αρχίζουν να τον εκμεταλλεύονται. Η μόνη που τον βλέπει με τον πιο γλυκό τρόπο είναι η κόρη της Peg, η Kim (Winona Ryder) και ο Edward την ερωτεύεται. Μια ταινία που θα μπορούσε να είναι κάποιο όνειρο που βλέπει η Kim, είναι μια όμορφη σύνθεση γοητείας και σκοταδιού που μέχρι σήμερα αποτελεί μια από τις ωραιότερες ταινίες των 90s.
Fear and Loathing in Las Vegas (1998)
Έχει χαρακτηριστεί μια από τις πιο «ό,τι να ναι» ταινίες όλων των εποχών, και όμως αυτή η ταινία του Terry Gilliam έχει κάτι να σου πει. Το Fear and Loathing in Las Vegas δεν είναι άλλη μια ταινία για ναρκωτικά και εθισμούς. Είναι ένα πανηγύρι ανάμεσα στον Johnny Depp που υποδύεται έναν δημοσιογράφο, τον Raoul Duke και τον Benicio Del Toro, τον δικηγόρο του. Οι δυο τους θα ξεκινήσουν ένα ταξίδι προς το Las Vegas και το Αμερικάνικο Όνειρο, με το αμάξι τους γεμάτο ναρκωτικά και παραισθησιογόνα. Οι ήρωες του Gilliam, άνθρωποι υποτίθεται μετρημένοι και με ήθος, (από το λίγο που τους γνωρίζουμε νηφάλιους), ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο και κάνουν πράγματα, που δεν θα μπορούσες να φανταστείς. Τα δωμάτια του ξενοδοχείου γίνονται μπάχαλο και έχουν υποστεί αμέτρητες ζημιές, οι παραισθήσεις από τις ναρκωτικές ουσίες τους οδηγούν σε ακραίες κινήσεις και το φαινομενικά ταξίδι ρουτίνας μετατρέπεται σε ένα ατελείωτο hangover.
Κι όσο κι αν έχει κατακριθεί από τους τότε κριτικούς, το Fear and Loathing in Las Vegas είναι μια ταινία-επανάσταση ενάντια στα ναρκωτικά και στην τότε συντηρητική Αμερική. Από την αρχή μέχρι το τέλος είναι μια σουρεαλιστική, ψυχεδελική ταινία γεμάτη χιούμορ και με πατημένα τα γκάζια.
Donnie Darko (2001)
Jake Gyllenhaal ετών 21, αναλαμβάνει τη προσωποποίηση μιας φιγούρας, του Donnie Darko, με ταραγμένη ψυχοσύνθεση και μια σκοτεινή πλευρά που παίρνει μια πολύ συγκεκριμένη μορφή, αυτή ενός λαγού όχι και τόσο συνηθισμένου. Η ιστορία αρχίζει να παίρνει τη βασική της τροχιά, όταν ένα βράδυ, ο Donnie βγαίνει από το σπίτι του και πηγαίνοντας στον κήπο αντικρίζει τον λαγό να του λέει «28 μέρες…6 ώρες…42 λεπτά…12 δευτερόλεπτα…τότε θα τελειώσει ο κόσμος.» Εκείνη τη στιγμή, από τον λαγό, ξεκινάει η ιστορία. Λίγο μετά ο κινητήρας ενός αεροπλάνου πέφτει στο δωμάτιο του, ενώ εκείνος δεν το έχει αντιληφθεί. Το επόμενο πρωί μαθαίνει τι έγινε, παρ’ όλα αυτά συνεχίζει να πηγαίνει στο σχολείο του, όπου βλέπουμε την καθηγήτρια Αγγλικών την κυρία Pomeroy (Drew Barrymore), να τους διδάσκει για ένα βιβλίο που σχετίζεται με την καταστροφή ενός σπιτιού από κάποια παιδιά. Ο Donnie συνεχίζει να βλέπει τον λαγό, ο οποίος του αναθέτει να κάνει πράγματα που προκαλούν χάος, χωρίς να ξέρει γιατί τα κάνει και γιατί ακολουθεί τις εντολές του.
Προσπαθώντας να αντιληφθεί τι συμβαίνει γύρω του, μέσα του αλλά και σε όλο το κόσμο, ο Donnie θα συνεχίσει να ακολουθεί τις εντολές του λαγού. Θα μπορούσε ο Donnie να αποτελεί μια από τις σκέψεις που κάνουμε όλοι μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Θα χρειαστεί να τη δεις παραπάνω από μια φορά για να την αντιληφθείς πλήρως, καθώς το Donnie Darko είναι ένα υπαρξιακό, σουρεαλιστικό και σχεδόν μεταφυσικό ποίημα.
Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004)
Φτάσαμε στην (ίσως, μπορεί, δεν ξέρω) αγαπημένη μου ταινία αυτής της λίστας, που θα τη βλέπω ξανά και ξανά με την ίδια γλύκα. Μια ταινία διαχρονικά πανέμορφη από όλες τις απόψεις. Ωδή στον έρωτα, στην αγάπη, στις αναμνήσεις, στις επιλογές. Προς μεγάλη του έκπληξη, ο συνεσταλμένος Joel Barish (Jim Carey) σοκάρεται όταν ανακαλύπτει ότι ο έρωτας της ζωής του, η ατίθαση Clementine (Kate Winslet), τον έχει διαγράψει από τη μνήμη της. Για να της ανταποδώσει με το ίδιο νόμισμα, ο Joel θα υποβληθεί σε μια ανώδυνη αλλά περίπλοκη ιατρική διαδικασία για να κάνει το ίδιο, αγνοώντας παντελώς τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν. Μια σειρά από αναμνήσεις χωρίς συγκεκριμένη ροή, προβάλλονται στην οθόνη, καθώς ο Joel βρίσκεται ξαπλωμένος και συνδεδεμένος στην «αφαιρετική» μηχανή. Και ενώ φαίνεται πως δύσκολα ανατρέπεται αυτή του η επιλογή, ο Joel αρχίζει να κάνει δεύτερες σκέψεις σχετικά με τη διαδικασία.
Το εκπληκτικό με την ταινία του Michel Gondry είναι –μεταξύ άλλων– πόσο αληθινή μοιάζει ως απόπειρα καταγραφής όλων των σταδίων μιας ρομαντικής σχέσης, παρά το φανταστικό / φαντασιακό πλαίσιο της. Επισημαίνει πως το μυαλό και η καρδιά δεν είναι δύο καλά κουρδισμένα ρολόγια που χτυπούν μόνο την ώρα που θα ορίσει ο καθένας μας. Και σίγουρα μας κάνει να αναρωτιόμαστε. Πολύ.
Inception (2010)
Ξέρω, έχω αφήσει πολλές ταινίες στην απ’ έξω που θα μπορούσαν να είναι μέρος αυτού εδώ του αφιερώματος. Ωστόσο, το Inception του Christopher Nolan δεν θα μπορούσα να το παραλείψω. Eίναι μία από αυτές τις ταινίες που έχουν σημαδέψει τόσο τον 21ο αιώνα κινηματογραφικά, όσο και τον Christopher Nolan σαν σκηνοθέτη. Θα κάνουμε το συνολικό αφιέρωμα που του αξίζει στο μέλλον, όμως τώρα δεν μπορούσα να μη μιλήσω για την ταινία που καταπιάνεται με τα όνειρα όσο καμία άλλη. Η πλοκή της, ένα εξαιρετικό καστ ηθοποιών, αλλά και ο τρόπος που ο Nolan βάζει σε εικόνες όλες του τις σκέψεις γύρω από τα όνειρα, κάνουν το ‘Inception’ μια από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
Ο Dom Cobb (Leonardo DiCaprio) είναι ένας επιδέξιος κλέφτης και ο καλύτερος στην πιο επικίνδυνη μορφή εγκλήματος, στη τέχνη της κλοπής από το υποσυνείδητο, εκεί που το μυαλό είναι πιο ευάλωτο. Αυτή η σπάνια ικανότητα του Cobb τον έχει κάνει πολυπόθητο παίκτη της εταιρικής κατασκοπείας, όμως του έχει στερήσει πολλά. Έτσι, σε μια προσπάθεια λύτρωσης και επιστροφής σε ό,τι πολυτιμότερο έχει, τα δύο του παιδιά, ο Cobb θα πραγματοποιήσει μια τελευταία αποστολή με μια ομάδα ειδικών, που αυτή τη φορά ο στόχος τους είναι να «φυτέψουν» και όχι να κλέψουν μια ιδέα. Τα πράγματα όμως δεν θα είναι τόσο ιδανικά γι’ αυτή τη δύσκολη αποστολή που έχει αναλάβει ο Cobb και η ομάδα του, η οποία έχει να αντιμετωπίσει όλα εκείνα τα εμπόδια στο υποσυνείδητό του.
