Η Πρωτοβουλία της Γειτονιάς της Αλεξάνδρου Σβώλου έχει ως στόχο την επαναφορά του θεσμού της γειτονιάς μέσα από συλλογικές δράσεις που τονίζουν την ανάγκη κοινωνικής συνύπαρξης. Μια από αυτές είναι το Δείπνο της Άνοιξης, το οποίο το γνωρίσαμε στην πρώτη συνομιλία μας με τον Περικλή Χατζηνάκο, μέλος της Πρωτοβουλίας. Σήμερα θα γνωρίσουμε μια άλλη δράση που κατάφερε να μεταμορφώσει ένα αστικό κενό¹ σε ένα τόπο όπου συν-δημιουργούν όλοι. Ο λόγος για το Πάρκο Τσέπης της Σβώλου, το οποίο βρίσκεται σε οικόπεδο έκτασης 430 τ.μ. στη γωνία των οδών Αγαπηνού και Μιχαήλ Ιωάννου, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Info: Τα πάρκα τσέπης είναι δημόσιοι αστικοί χώροι πρασίνου μικρής κλίμακας που συνήθως δημιουργούνται ευκαιριακά. Πρόκειται για μια πρακτική που μπορεί να δώσει άμεσα αποτελέσματα στην αναζωογόνηση νεκρών περιοχών ενός πυκνού αστικού ιστού.
Το Πάρκο Τσέπης της Σβώλου αποτελεί το πρώτο παράδειγμα μετατροπής ενός αστικού κενού σε αστικό κοινό²;
Σε πανελλαδική κλίμακα, αντίστοιχο παράδειγμα διεκδίκησης του δημόσιου χώρου συναντάμε στα Εξάρχεια, στο Αυτοδιαχειριζόμενο Πάρκο Ναβαρίνου: Ένα ανατρεπτικό και ριζοσπαστικό παράδειγμα οικειοποίησης και διαμόρφωσης του χώρου από και για τους πολίτες. Βέβαια, το συγκεκριμένο πάρκο δεν είναι ένα πάρκο τσέπης λόγω της μεγάλης έκτασής του. Μάλιστα, από φέτος για το πάρκο Ναβαρίνου πάρθηκε η απόφαση να μετατραπεί ο χώρος και ως κύρια χρήση αυτού να αποτελέσει μια “Μεγάλη Παιδική Χαρά”. Η απόφαση αυτή προέκυψε μετά από εμπειρία δέκα χρόνων, στοχεύοντας παράλληλα στη διαφύλαξη του αστικού κοινού και στην ενίσχυση των πιο ενεργών χρηστών του πάρκου, δηλαδή τους γονείς και τα παιδιά.
«Η ελληνική κοινωνία θεωρεί ότι ο ιδιωτικός της χώρος τελειώνει εκεί που βρίσκεται η εξώπορτα του σπιτιού. Εμείς θέλουμε να το αντιστρέψουμε αυτό.»
Ο τρόπος που έχουν δομηθεί οι πόλεις σήμερα δεν ευνοεί την κοινωνική συνύπαρξη, αλλά ενισχύει την κοινωνική απομόνωση και τον ατομικισμό. Λόγω της έλλειψης κοινόχρηστων χώρων, της πυκνής αλλά και υψηλής δόμησης έχει χαθεί η αλληλεπίδραση που διαμορφώνει την κοινωνική καθημερινότητα. Στόχος είναι το Πάρκο Τσέπης της Σβώλου να αποτελέσει χώρο συν-διαμόρφωσης και συνύπαρξης. Αυτή είναι άλλωστε είναι και η ιδέα του Δείπνου της Άνοιξης αλλά και των περισσότερων δράσεων της ομάδας μας. Όπως η Τράπεζα Μνήμης που αφορά στην συλλογή προφορικών μαρτυριών ανθρώπων της γειτονιάς αλλά και ολόκληρης της πόλης διαχρονικά, μέσα από ορισμένες θεματικές ενότητες.
Ως μέλος της Πρωτοβουλίας, πώς θα ήθελες να εξελιχτεί το Πάρκο και σε τι βαθμό πιστεύεις ότι έχει ήδη πετύχει το στόχο του;
Ο κόσμος αγκαλιάζει το Πάρκο. Έχουν έρθει επισκέπτες από δυτικές και ανατολικές περιοχές της Θεσσαλονίκης, αλλά και από άλλες πόλεις και χώρες. Από τη στιγμή που δεν έχουμε τόσο έντονη στην κουλτούρα μας την ενασχόληση με τα αστικά κοινά, θα ήταν ελπιδοφόρο να δούμε μεγαλύτερη συμμετοχή από τους ανθρώπους που κατοικούν μόνιμα πλησίον του Πάρκου. Αρκετά μέλη της Πρωτοβουλίας, όντας φοιτητές ή εργαζόμενοι, είναι πιθανόν να αλλάξουν κάποτε γειτονιά ή πόλη. Επομένως, η συν-διαχείριση πρέπει να βρεθεί στα χέρια της γειτονιάς. Αυτό ήταν και το πλαίσιο που είχε θέσει εξαρχής η Πρωτοβουλία, η οποία απλώς θα έδινε τις κατευθύνσεις για να επιτευχθεί αυτό που αναφέρθηκε.
Θα ήταν ενθαρρυντικό να βλέπαμε αντίστοιχες πρακτικές πολιτών, από τα κάτω προς τα πάνω, σε άλλα αστικά κενά. Η πόλη μας έχει ανάγκη τους μικρούς χώρους πρασίνου στις γειτονιές, για περιβαλλοντικούς αλλά και κοινωνικούς λόγους. Δυστυχώς μέχρι και σήμερα το Πάρκο Τσέπης αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα διεκδίκησης στη Θεσσαλονίκη προς αυτή την κατεύθυνση. Η αξιοποίηση αστικών κενών στην πόλη μας φαίνεται να λαμβάνει δυναμική μορφή. Σκεφτείτε το παράδειγμα του αστικού κενού των Λαδάδικων που μετατράπηκε σε μπαρ, όπως και το κενό οικόπεδο επί των οδών Κων. Καραμανλή και Κατσιμήδη, πρακτικές που στοχεύουν στη συσσώρευση ιδιωτικού κέρδους μέσω της διασκέδασης.
«Το εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού για το Πάρκο Τσέπης αποτέλεσε το πρώτο αποφασιστικό βήμα για τη δημιουργία του, ωστόσο το κύριο μέλημά μας θα έπρεπε να είναι η πρόσκληση στη διαδικασία των άμεσα ενδιαφερόμενων. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο, το οποίο όμως απαιτεί προσοχή στο μείγμα των συμμετεχόντων. Σε αρχικό επίπεδο χρειάζεται αυτό να είναι τοπικό.»
Ποιο είναι το πλαίσιο λειτουργίας του Πάρκου;
Ως Πρωτοβουλία της Γειτονιάς της Αλεξάνδρου Σβώλου έχουμε δημιουργήσει μια τοπική οικονομία, με τους κατοίκους και τους καταστηματάρχες να συνεισφέρουν στις δράσεις της γειτονιάς. Με αυτό τον τρόπο δηλώνουμε την αντίθεσή μας στις πρακτικές παχυλών χρηματοδοτήσεων και εργολαβιών από εταιρίες ή ιδρύματα.
Ποια είναι η σύνθεση των συμμετεχόντων στη λήψη των αποφάσεων;
Άνθρωποι που δεν έχουν ξανακάνει κάτι παρόμοιο στο παρελθόν, ανοιχτοί στην κριτική, την αυτοκριτική και την αλλαγή. Είναι κόσμος που ενδιαφέρεται για τη γνώση αλλά και το διαμοιρασμό της γνώσης. Πρόκειται για μια νέα προσέγγιση για τα ελληνικά δεδομένα. Το γεγονός ότι έρχεται νέος κόσμος και συμμετέχει στις δράσεις είναι ιδιαιτέρως ενθαρρυντικό. Μιλάμε για εργαστήρια διαμοιρασμού γνώσεων από στόμα σε στόμα, προβολές ταινιών και άλλα πολλά. Υπάρχει βέβαια αρκετός χώρος για εμβάθυνση στην κατεύθυνση αυτή.
Έχουν γίνει βήματα για την εξάλειψη του κοινωνικού αποκλεισμού εντός και εκτός των ορίων του Πάρκου;
Στο Πάρκο λαμβάνουν χώρα πολλές δράσεις που στοχεύουν σε αυτό. Για παράδειγμα, μετά την πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής συλλέχθηκαν αμέτρητα είδη πρώτης ανάγκης σε ένα μόλις απόγευμα. Αντίστοιχες πρακτικές ακολουθούμε για ανθρώπους της γειτονιάς που έχουν ανάγκη και για μετανάστες. Βέβαια, από τη στιγμή που το Πάρκο είναι ακόμη υπό κατασκευή, δεν είναι ακόμη δυνατόν να είναι ανοιχτό για όλους.
Πώς θα προστατευτεί το Πάρκο της Σβώλου εάν επέλθει σε αυτό ιδιωτικό ιδιοκτησιακό καθεστώς;
Το 30% του Πάρκου ανήκει στο Δήμο Θεσσαλονίκης, ενώ με πολύ μεγαλύτερο ποσοστό συμμετέχει στο ιδιοκτησιακό καθεστώς η εταιρία «Κτιριακές Υποδομές Α.Ε.», μια ιδιωτική εταιρία δημοσίου δικαίου που υπάγεται στο Υπουργείο Υποδομών. Επομένως, ιδιωτικό καθεστώς στο Πάρκο δεν υπάρχει, αλλά δεν αποκλείεται να ασκηθεί πίεση στο μέλλον ώστε να υπάρξει. Για να αποκλείσουμε αυτό το ενδεχόμενο βρισκόμαστε σε επαφή με άλλους χώρους σε Θεσσαλονίκη, Αθήνα και Ηράκλειο Κρήτης ώστε να υπάρξει δυναμική και συλλογική αντίδραση.
Περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις της Πρωτοβουλίας της Γειτονιάς της Αλεξάνδρου Σβώλου μπορείτε να βρείτε εδώ.
Αστικά κενά¹: Μεγάλοι κενοί χώροι χωρίς ορισμένη χρήση, μη παραγωγικές τρύπες του αστικού ιστού. Συνήθως προκύπτουν από κατάργηση χρήσεων που καταλάμβαναν εκτεταμένη επιφάνεια γης και αποτελούν ένα σύνηθες μόρφωμα των μεγάλων πόλεων.
Αστικά κοινά²: Οι συμμετοχικές ενεργοποιήσεις των αστικών κενών. Γίνονται αρκετά συχνά μέρος στρατηγικών ανακατασκευής του τρόπου βίωσης της πόλης, και λειτουργούν πρακτικά ως θύλακες κοινωνικής συνύπαρξης.
