Η ιστορία πίσω από τη Μπλε Πολυκατοικία των Εξαρχείων

Η Αθήνα κρύβει πανέμορφες ιστορίες μέσα στα πολύβουα στενά της. Την εξέλιξη της πόλης αφηγούνται τα ίδια της τα κτίρια, που παρατηρούν την εικόνα της πρωτεύουσας να αλλάζει. Με αφορμή το Open House Athens 2020, γυρίζουμε πίσω στο χρόνο για να δούμε τη γέννηση ενός εμβληματικού κτιρίου της πόλης. Ο λόγος για τη Μπλε Πολυκατοικία, το μοντέρνο αριστούργημα που άλλαξε τη σκέψη μας για την κατοίκηση σε μεγάλες οικοδομές.

Τα Εξάρχεια αποτελούσαν από παλιά το κέντρο της καλλιτεχνικής έκφρασης, και όχι μόνο. Μια πολύβουη συνοικία, όπου διαφορετικές πολιτικές απόψεις συνυπάρχουν μαζί με το κοινό αίσθημα αλληλεγγύης, προσφοράς και κινητικότητας που έχουν οι κάτοικοι. Στην Πλατεία Εξαρχείων, στους πρόποδες του λόφου Στρέφη, στο σημείο που ενώνονται οι άξονες που οδηγούν στην Ομόνοια και το Πολυτεχνείο, βρίσκεται μια πολυκατοικία διαφορετική από τις γύρω. Γεννημένη το 1933 από τον αρχιτέκτονα Κυριάκο Παναγιωτάκο, η Μπλε Πολυκατοικία αποτέλεσε πρότυπο κατοίκησης και μοντέρνου σχεδιασμού, σε μια χώρα που αγωνιζόταν να μαζέψει τα κομμάτια της μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κατά την εποχή εκείνη, αποτελούσε ένα από τα πιο ψηλά κτίρια της περιοχής, η οποία ήταν γεμάτη με νεοκλασικά σπίτια. Πρόκειται για δύο κτίρια με διαφορετικές εισόδους, που συνολικά διαθέτουν 39 διαμερίσματα. Σε αυτά έχουν κατοικήσει σπουδαίες προσωπικότητες, όπως η Σοφία Βέμπο, ο Δημήτρης Χορν, ο Αλέξης Μινωτής, η Κατίνα Παξινού κ.α. Πολιτικά πρόσωπα, άνθρωποι που τάχθηκαν υπέρ του συστήματος, άνθρωποι που αντιστάθηκαν, κρατικοί λειτουργοί, φοιτητές, καλλιτέχνες. Ένας μοναδικός πληθυσμός ενοίκων που είχε βρει την ιδανική στέγη. Χαρακτηριστικό αυτής, το μπλε χρώμα των προσόψεων που επιμελήθηκε ο γνωστός ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς.

Η ιστορία συναντά την αρχιτεκτονική

Ήδη στα πρώτα χρόνια μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής της, η Μπλε Πολυκατοικία διατέλεσε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά τεκτενόμενα της χώρας. Έζησε την πτώση της Δημοκρατίας, το καθεστώς Μεταξά, την προετοιμασία προς τονΒ’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αργότερα, το κτίριο αποτέλεσε κέντρο αντικατασκοπίας και αντίστασης. Κατά την εποχή του 1940, οι ένοικοι συνήθισαν να συγκεντρώνονται στο καταφύγιο του υπογείου, υπό το άκουσμα των σειρήνων. Συζητήσεις μεταξύ τους, άναβαν τη φλόγα της αντίστασης. Μάλιστα, το Μάιο του 1941, οργανώθηκε η πρώτη κινητοποίηση από τους ενοίκους, ώστε να διεκδικήσουν τη φροντίδα μιας ομάδας στρατιωτών από τη Λήμνο. Αυτοί βρήκαν καταφύγιο στα ευρύχωρα υπόγεια της πολυκατοικίας, όπου φιλοξενήθηκαν με φροντίδα και στοργή.

Ο επαναστατικός αυτός ρόλος της πολυκατοικίας συνδέεται με το μοντέρνο χαρακτήρα της. Aυτό αποτελεί τυπικό δείγμα της αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας κατά τα χρόνια του μεσοπολέμου. Είναι γνωστό ότι ο φημισμένος Ελβετός αρχιτέκτονας Λε Κορμπυζιέ, κατά την επίσκεψή του στην πολυκατοικία, χάραξε στην είσοδο τη φράση «c’ est tres beau» (είναι πολύ όμορφη). Την επιτυχία του σχεδιασμού φανερώνει η σχέση πολυκατοικίας – πλατείας: αν και πρόκειται για ένα μεγάλο κτίριο, αυτό δεν «κουκουλώνει» την πλατεία. Αντίθετα, αποτελεί το ιδανικό σκηνικό της. Οι πολυάριθμοι εξώστες, οι προεξοχές, τα ξύλινα ορθογώνια κουφώματα αλλά και το έντονο μπλε χρώμα καθιστούν την πολυκατοικία ξεχωριστή.

«Η πρώτη κατακόρυφη γειτονιά της Αθήνας»

Οι καινοτομίες δε περιορίζονται μόνο στο εξωτερικό του κτιρίου.

Για πρώτη φορά, οι ένοικοι είχαν πρόσβαση σε πολλές λειτουργίες, οι οποίες φιλοξενούνταν στους κοινόχρηστους χώρους του κτιρίου, όπως το δώμα με θέα το Λυκαβηττό. Σε αυτό, ήταν τοποθετημένο ένα κοινόχρηστο πλυσταριό, με ειδικό χώρο στεγνωτηρίου το οποίο εκμεταλλευόταν τον ατμό του λεβητοστασίου. Επίσης, υπήρχαν σχέδια για τη δημιουργία πισίνας. Με αυτές τις κοινόχρηστες λειτουργίες, αλλά και εξαιτίας των δύσκολων καιρών που αναφέρθηκαν, αναπτύχθηκαν στενές σχέσεις μεταξύ των ενοίκων. Εντός των διαμερισμάτων, εκτός από τα κελύφη είχαν σχεδιαστεί όλα τα έπιπλα στις κουζίνες, με κάθε λεπτομέρεια.

Κέντρο συναθροίσεων αποτέλεσε και το καφενείο Floral που λειτουργούσε στο ισόγειο της πολυκατοικίας για 83 χρόνια. Όταν σταμάτησε τη λειτουργία του το 2016 έμοιαζε σα να έκλεισε ένα κεφάλαιο της Μπλε Πολυκατοικίας, μαζί με την εξωστρέφειά της. Όπως και το μπλε χρώμα της πρόσοψης που πλέον έχει ξεθωριάσει, μοιάζει με γκρι. Φθάνοντας όμως στο σήμερα, παρατηρούμε μια τάση αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος της οικοδομής, προσαρμοσμένη στη σημερινή εποχή.

Στο σήμερα: το ανακαινισμένο διαμέρισμα

Το αρχιτεκτονικό γραφείο Cadu υλοποίησε την ανακαίνιση ενός διαμερίσματος του 4^ου ορόφου. Με σεβασμό στην ιστορία του κτιρίου, η ανακαίνιση περιορίστηκε στις επεμβάσεις μικρής κλίμακας, με επαναφορά όσων παλιών στοιχείων γίνεται αλλά και ενεργειακή αναβάθμιση του διαμερίσματος. Εκτεταμένες εργασίες πραγματοποιήθηκαν στην κουζίνα, η οποία επανασχεδιάσθηκε με επιρροές από το αρχικό design, ενώ τα υλικά και τα χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν αποτελούν αναφορές στη μεσοπολεμική περίοδο.