Στον απόηχο των Χρυσών Σφαιρών, με μεγάλο νικητή το Oppenheimer του Christopher Nolan, όλη η προσοχή στράφηκε στην Emma Stone και το Poor Things – κι όχι άδικα. Παρά το γεγονός ότι έχουμε πολλά να πανηγυρίσουμε από αυτά τα βραβεία, όπως η βράβευση της Lily Gladstone, το ειδικό βραβείο Box Office Achievement που απονεμήθηκε στην Barbie και τόσα άλλα, δεν έλειψαν τα σχόλια του παρουσιαστή της εκδήλωσης τόσο προς το πρόσωπο της Taylor Swift, αλλά και προς τους λόγους για τους οποίους – κατά τη γνώμη του – δημιουργήθηκε η Barbie.
Η αφήγηση με γνώμονα τις γυναίκες κερδίζει έδαφος στο Χόλιγουντ, όμως, φαίνεται πως έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε για να εξαλειφθούν αντίστοιχες παγιωμένες και σεξιστικές απόψεις. Ωστόσο, επειδή προτιμώ τον αρνητισμό που μου προκαλούν γεγονότα σαν κι αυτά να τον αντιστρέφω, νομίζω είναι μια καλή ευκαιρία να μιλήσουμε λίγο παραπάνω για αυτές τις ταινίες που κυκλοφόρησαν στη διάρκεια της ιστορίας του κινηματογράφου και αποτελούν μανιφέστο των θηλυκοτήτων.
Εξαιρετικές γυναίκες ασχολούνται με τη δημιουργία ταινιών από τότε που ξεκίνησε ο κινηματογράφος
Πρωτοπόρα ήταν η Alice Guy-Blaché, μια Γαλλίδα δημιουργός ταινιών, η πρώτη που έφτιαξε ποτέ μια αφηγηματική ταινία μυθοπλασίας, καθώς και η πρώτη γυναίκα σκηνοθέτρια στον κόσμο. Πρόσφατα, μάλιστα, σε ένα ειδικό αφιέρωμα του 63ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, μάθαμε για την Μαρία Πλυτά, την έως τώρα άγνωστη πρώτη Ελληνίδα σκηνοθέτρια του 20ου αιώνα. Γυναίκες ανά τα χρόνια αφηγούνται και κινηματογραφούν ιστορίες στη μεγάλη οθόνη, όπως και αρκετοί άντρες δημιουργοί καταπιάνονται εύστοχα με το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα.
Η παρακάτω 8 ταινίες είναι μερικές από αυτές που έχουν αφήσει το σημάδι τους, από γυναίκες και από άντρες, και είναι μια καλή αρχή για να εντρυφήσεις περισσότερο στις θηλυκότητες του χθες, του σήμερα και του αύριο.
Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1976) της Chantal Akerman
Μεταξύ των σπουδαιότερων ταινιών που έγιναν ποτέ, το αριστούργημα της Chantal Akerman, διάρκειας σχεδόν τρεισήμισι ωρών, τοποθετεί στο επίκεντρο μια νοικοκυρά, που νιώθει αόρατη από τον υπόλοιπο κόσμο. Το 2023 ψηφίστηκε για πρώτη φορά από το περιοδικό Sight & Sound ως η καλύτερη ταινία όλων των εποχών, αφήνοντας πίσω το Citizen Kane και το Vertigo που μονοπωλούσαν την πρώτη θέση για πολλά χρόνια. Η Akerman αποτίει φόρο τιμής στις «ανώνυμες» μητέρες και τις νοικοκυρές παντού (συμπεριλαμβανομένης και της δικής της) και παρουσιάζει σχολαστικά τη Jeanne (Delphine Seyrig) μέσα από την καθημερινότητά της, που περιλαμβάνει μαγείρεμα, καθαριότητα, ψώνια, μητρότητα και μια αναπάντεχη σεξουαλική εργασία με ένα φινάλε που σίγουρα δεν περιμένεις.
The Piano (1993) της Jane Campion
Η Jane Campion ξύπνησε μια γενιά γυναικών κινηματογραφιστριών με ταινίες για γυναίκες που ήταν άγριες, δύσκολες, και επαναστατικές μέσα σε κοινωνίες που έπνιγαν την ανεξαρτησία τους. Η καλύτερη και πιο αγαπημένη της ταινία είναι αυτή, με πρωταγωνίστρια τη Holly Hanter ως Ada, μια βουβή πιανίστρια που ζει στη Σκωτία του 19ου αιώνα. Όλα κυλούν εντάξει στη ζωή της μέχρι που ο πατέρας της την παντρεύει και τη στέλνει να μείνει μαζί με έναν άντρα στη Νέα Ζηλανδία, χωρίς να τον έχει δει ποτέ. Όταν ο νέος της σύζυγος αρνείται να μεταφέρει το πιάνο της από την παραλία στο σπίτι του, η Ada κάνει μία συμφωνία με έναν πρώην ναύτη, τον George, (Harvey Keitel) για να το πάρει πίσω, έστω κλειδί-κλειδί. Αλλά η Ada δεν είναι θύμα. Το The Piano εξερευνά τον ερωτισμό και τον φετιχισμό μέσα από μια γυναικεία ματιά. Και όπως όλες οι πρωταγωνίστριες της Campion, έτσι και η Ada είναι συναρπαστικά περίπλοκη και αντιφατική γυναικεία φιγούρα.
Cléo from 5 to 7 (1962) της Agnès Varda
Η Γαλλίδα Agnès Varda ήταν ένα φεμινιστικό κινηματογραφικό σύμβολο. Το έργο για το οποίο είναι περισσότερο γνωστή, η Cléo από τα 5 έως τα 7, είναι ένα ευαίσθητο, απατηλά απλό πορτρέτο της γυναικείας ηλικίας. Η Corinne Marchand υποδύεται την Cléo, μια νεαρή τραγουδίστρια που περιμένει τα αποτελέσματα μιας σοβαρής ιατρικής εξέτασης κατά τη διάρκεια του απογεύματος και συγκεκριμένα ανάμεσα στις 5 και τις 7. Κατά τη διάρκεια της πλοκής, δεν παρακολουθούμε κάποιον υπερβολικό μελοδραματισμό, αλλά βυθιζόμαστε στον ψυχισμό της Cléo. Βλέπουμε πώς ορίζει τον εαυτό της κοιτάζοντας συχνά τους καθρέφτες, πώς συλλογίζεται την ομορφιά της και πώς αντιμετωπίζει τους άντρες που τις περισσότερες φορές δεν την παίρνουν στα σοβαρά. Το στυλ της Varda είναι οικείο, επιτρέποντάς μας να γνωρίσουμε αυτή τη γυναίκα και τις σκέψεις της σε πραγματικό χρόνο.
A Woman Under the Influence (1974) του John Cassavetes
Η φράση «ισχυρός γυναικείος χαρακτήρας» είναι η μια πλευρά. Τι γίνεται με τις γυναίκες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, οι οποίες είναι εύθραυστες, «μη-κανονικές» ή, τέλος πάντων, εκτός των ορίων που ορίζει η κοινωνία γύρω τους; Εδώ η Gena Rowlands δίνει μία από τις πιο έντονες ερμηνείες της ως Mabel, νοικοκυρά, σύζυγος ενός εργοδηγού (Peter Falk). Η Mabel προσπαθεί να είναι καλή μητέρα και καλή σύζυγος, όμως βρίσκει συχνά παρηγοριά στο αλκοόλ. Σκηνοθετημένη από τον σύζυγο της Rowlands, John Cassavetes, αυτή είναι μια ταινία για μια γυναίκα που βρίσκεται στα όρια της κατάρρευσης.
Persona (1966) του Ingmar Bergman
Λίγες εικόνες συμβολίζουν την πολυπλοκότητα της γυναικείας ζωής τόσο έντονα, όσο τα αφηρημένα αλλά εντυπωσιακά οικεία κοντινά πλάνα της Bibi Andersson και της Liv Ullmann στο κλασικό arthouse του Ingmar Bergman. Βασική οπτική αναφορά για πάνω από πενήντα χρόνια, η ταινία είναι μια έντονη βουτιά στη γυναικεία ψυχολογία. Ο Bergman εξερευνά τη συμβιωτική σχέση που εξελίσσεται μεταξύ μιας ηθοποιού που αναρρώνει έπειτα από μία πρόσφατη κατάρρευση και της υπεύθυνης νοσοκόμας που τη φροντίζει σε ένα εξοχικό σπίτι. Αν επιλέξουμε να πούμε περισσότερα, θα προδώσουμε την πολυπλοκότητα της ταινίας. Το σημαντικό, όμως, είναι πως με αυτή την ταινία ο Bergman επιστρέφει σε δύο αγαπημένα θέματα: τη δυσκολία της αληθινής επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και την ουσιαστικά εγωκεντρική φύση της τέχνης.
All About My Mother (1999) του Pedro Almodóvar
Στο All About My Mother ο Almodóvar επινοεί ένα σωρό συμπτώσεις και ανατροπές, και διαμορφώνει ένα καλοστημένο και ελάχιστα ειρωνικό μελόδραμα. Μετά τον θάνατο του έφηβου γιου της σε ατύχημα, η Manuela εγκαταλείπει τη Μαδρίτη και αναχωρεί για τη Βαρκελώνη, ώστε να βρει εκεί την παρηγοριά που έχει ανάγκη σε παλιούς φίλους. Σταδιακά, βρίσκει ξανά τη θέλησή της για ζωή, γνωρίζει νέους ανθρώπους και καταφέρνει να επιβιώσει μετά από το τραγικό γεγονός που κλόνισε τη ζωή και την καθημερινότητά της. Μέχρι το τέλος, το All About My Mother είναι μία γιορτή της γυναικείας δύναμης που καταφέρνει να λάμψει ακόμα και στις πιο σκοτεινές στιγμές.
Suffragette (2015) της Sarah Gavron
Αν και διαδραματίζεται το 1912, το Suffragette είναι κάτι περισσότερο από ένα απλό δράμα εποχής. Η ταινία αφηγείται την ιστορία των γυναικών που αγωνίστηκαν για το δικαίωμα ψήφου τους στην Αγγλία, αλλά έχει και πολλά να πει για την πατριαρχική δομή του σήμερα. Περίπου 100 χρόνια αφότου έσπασαν βιτρίνες και ανατίναξαν γραμματοκιβώτια γεμάτες θυμό, οι σουφραζέτες αποκτούν επιτέλους μια ταινία που καταγράφει τους αγώνες τους αρκετά ρεαλιστικά. Μέσα από το αυτό το αφήγημα, νιώθεις κι εσύ τον κίνδυνο του να ρισκάρουν οι γυναίκες τα πάντα και να τιμωρούνται γι’αυτό: τις απολύουν από τις δουλειές τους, τις κλείνουν στη φυλακή, τις απομακρύνουν από τα παιδιά τους. Εκείνες όμως ξέρουν ότι αλλιώς οι ζωές τους θα συνεχίσουν να μην έχουν νόημα.
My Brilliant Career (1979) της Gillian Armstrong
Πριν από την πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του Little Women, η Gillian Armstrong επιλέγει το μυθιστόρημα του Miles Franklin του 1902 και το μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη. Η Sybylla Melvyn (Judy Davis) ονειρεύεται να γίνει συγγραφέας και αντιστέκεται πεισματικά στις παραδοσιακές απαιτήσεις της οικογένειας, απορρίπτοντας τους μνηστήρες που της επιβάλουν και μένοντας πιστή στα όνειρα και τις φιλοδοξίες της. H ίδια έχει θέσει αδιαπραγμάτευτους στόχους για τη ζωή της, κάτι που την καθιστά μία παραδειγματική γυναικεία φιγούρα. 
