Περνάμε πολλές ώρες της ημέρας διασχίζοντας τις πόλεις που κατοικούμε. Τις διασχίζουμε άλλοτε πεζή, άλλοτε με τα μέσα μεταφοράς ή το αυτοκίνητο. Τις παρατηρούμε σε διαφορετικές ώρες της μέρας, φάσεις ζωής κι ενδεχομένως και δεκαετίες. Έχουμε όμως δικαίωμα και λόγο στη διαμόρφωσή τους; Η URBANA, μία Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία (ΑΜΚΕ) με έδρα την Αθήνα, που δραστηριοποιείται στον τομέα του αστικού και συμμετοχικού σχεδιασμού από το 2019, όχι μόνο απαντάει θετικά στο ερώτημα, αλλά είναι η απόδειξη αυτού. Εμείς ζητήσαμε από την Εύα Γρηγοριάδου και τη Μαριτίνα Βλαχάκη να μας συστήσουν την URBANA και να μοιραστούν μαζί μας το όραμα και τις δράσεις τους.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα της URBANA;
Η URBANA γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη μας να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας καταρχάς με την Αθήνα, αλλά και με τις ελληνικές πόλεις γενικότερα. Ως γυναίκες, ως θηλυκότητες, καθημερινά προσαρμόζουμε τις διαδρομές και την καθημερινότητά μας στην πόλη, προκειμένου να νιώθουμε πιο άνετα και πιο ασφαλείς. Οι πόλεις όμως είναι ζωντανοί οργανισμοί και μπορούν να αλλάξουν. Θέλουμε να πάψουμε να προσαρμόζουμε τις ζωές μας στις δυσκολίες των ελληνικών πόλεων. Θέλουμε να αρχίσουν οι πόλεις να προσαρμόζονται περισσότερο στις ανάγκες μας.
Πώς συνδέεται η αρχιτεκτονική με την οπτική του φύλου;
Οι δράσεις της URBANA βασίζονται στην παρατήρηση ότι ένας σχεδιασμένος χώρος δεν είναι ένα ουδέτερο πεδίο που προσφέρει ίσες ευκαιρίες. Έχει σχεδιαστεί ώστε να καλύπτει τις ανάγκες ενός συγκεκριμένου μοντέλου πολίτη, αυτό ενός λευκού, αρτιμελούς cis άνδρα μεσαίας τάξης. Ως γυναίκες και θηλυκότητες διαφορετικών κοινωνικών τάξεων έχουμε διαφοροποιημένα βιώματα και ανάγκες. Μπορεί για παράδειγμα να αισθανόμαστε μεγαλύτερη ανασφάλεια στο δημόσιο χώρο τη νύχτα. Αυτές οι εμπειρίες δεν ελήφθησαν υπόψιν κατά τον αστικό σχεδιασμό και μέχρι σήμερα περιθωριοποιούνται.
Σύμφωνα με έρευνες, οι γυναίκες στην Ελλάδα εξακολουθούν να είναι οι κυριότερες πάροχοι μη αμειβόμενης εργασίας φροντίδας (φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων, νοικοκυριό κ.λπ.). Αυτού του είδους οι εργασίες/αρμοδιότητες, δημιουργούν διαφοροποιημένες ανάγκες και επιθυμίες από τον αστικό χώρο. Αυτός, ωστόσο, δεν έχει σχεδιαστεί με τρόπο που να τις υποστηρίζει και να τις εξυπηρετεί. Γι’ αυτό η οπτική του φύλου στον αστικό σχεδιασμό είναι σημαντική. Γιατί θέτει την καθημερινότητα των ανθρώπων στο επίκεντρο των αστικών αναπλάσεων, λαμβάνοντας υπόψιν τις ανάγκες και άλλων ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων.
View this post on Instagram
Δώστε ένα παράδειγμα του πώς ο σχεδιασμός της σύγχρονης πόλης αναπαράγει τις διακρίσεις.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα την ίδια την Αθήνα. H Αθήνα, ακολουθώντας το συγκεκριμένο μοντέλο πολίτη που προαναφέραμε, είναι σχεδιασμένη ώστε να δίνει προτεραιότητα στην κίνηση με το αυτοκίνητο. Παραβλέπει δε την κίνηση με τα μέσα μεταφοράς ή την κίνηση των πεζών. Δεν έχουν όμως όλα τα άτομα τη δυνατότητα να έχουν αυτοκίνητο και μάλιστα να το χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση. Σε κάποιες πόλεις της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής – για την Ελλάδα δεν έχουμε τέτοια στοιχεία ακόμη – έχει μετρηθεί ότι οι γυναίκες κυκλοφορούν περισσότερο με τα πόδια ή με τα μέσα μεταφοράς. Συνεπώς, ακόμα και το ότι η πόλη δίνει προτεραιότητα στην κίνηση με το αυτοκίνητο έχει έμφυλη διάσταση και αναπαράγει διακρίσεις.
Ποιο είναι το όραμα της URBANA;
Οραματιζόμαστε πόλεις που φροντίζουν τις διαφορετικές μας ανάγκες. Θέλουμε γειτονιές ανοιχτές και συμπεριληπτικές, με ανθρώπους που συμμετέχουν και συνεργάζονται για την ευημερία των κοινοτήτων τους. Θέλουμε να τα δούμε όλα αυτά να συμβαίνουν στις πόλεις της Ελλάδας. Γι’ αυτό αξιοποιούμε σύγχρονες πρακτικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις, εστιάζοντας στην ανάδειξη της οπτικής του φύλου, της συμπερίληψης και της συμμετοχής για τον (ανα)σχεδιασμό των σύγχρονων αστικών χώρων.
Με τι εργαλεία δουλέυει και σε ποια επίπεδα;
Κάποια από τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε είναι η συμμετοχική έρευνα και ο συμμετοχικός σχεδιασμός, η βιωματική χαρτογράφηση, οι χάρτες σώματος (body maps), καθώς και οι δείκτες αστικής ανάλυσης (π.χ. ζωτικότητα χώρου, προσβασιμότητα, ασφάλεια κτλ.). Δουλεύουμε αυτά τα εργαλεία με διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι γυναίκες, τα παιδιά, και τα άτομα της τρίτης ηλικίας. Η δουλειά γίνεται σε επίπεδο γειτονιάς, σχολείου, αλλά και ευρύτερα, όπως είναι ένας Δήμος. Ταυτόχρονα, συνεργαζόμαστε και με ομάδες εκτός Ελλάδας, τόσο στην Ευρώπη, όσο και παγκόσμια. Έτσι έχουμε την ευκαιρία να συμμετέχουμε σε μεγαλύτερα προγράμματα και να είμαστε μέλη ενός ευρύτερου δικτύου έρευνας.
View this post on Instagram
Συστήστε μας τις δράσεις σας.
Οι δράσεις μας στοχεύουν στη διασφάλιση του δικαιώματος στην πόλη για όλα τα άτομα που δεν συμμετείχαν παραδοσιακά στις διαδικασίες σχεδιασμού της πόλης ούτε στα κέντρα λήψης αποφάσεων, όπως είναι οι γυναίκες, τα παιδιά, οι έφηβοι/ες, τα ηλικιωμένα άτομα, κ.ά. Αφορούν δράσεις ευαισθητοποίησης, εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά και αρχιτεκτονικές/χωρικές παρεμβάσεις με βάση τις αρχές της συμμετοχής, της συμπερίληψης και της ανάδειξης της οπτικής του φύλου στον αστικό χώρο.
Κάποιες από αυτές είναι οι “Αυλές Συμπερίληψης”, ένα παιδαγωγικό πρόγραμμα με αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις που στοχεύει στην ευαισθητοποίηση της σχολικής κοινότητας σε θέματα ισότητας και συμπερίληψης, εστιάζοντας στο φύλο, μέσα από τη μελέτη της σχολικής αυλής.
Μία άλλη είναι τα “Συμμετοχικά Εργαστήρια Γειτονιάς”, όπου πραγματοποιούμε διερευνητικούς περιπάτους (exploratory walks) σε περιοχές της Αθήνας, αλλά και σε άλλες ελληνικές πόλεις, τόσο με ομάδες γυναικών, όσο και μεικτές, σε επίπεδο γειτονιάς. Στόχος είναι να αξιολογήσουμε το δημόσιο χώρο, μέσα από το φακό του φύλου και να διαμορφώσουμε προτάσεις για τον ανασχεδιασμό των γειτονιών μας.
Αυτήν την περίοδο ολοκληρώνουμε τον αρχιτεκτονικό ανασχεδιασμό τμημάτων των αυλών του 33ου Δημοτικού Σχολείου Τρικάλων και του 93ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο της Αμαλίας Στράτου. Οι αλλαγές βασίζονται στις επιθυμίες των ίδιων των παιδιών, που διατύπωσαν στο πλαίσιο του προγράμματος “Αυλές Συμπερίληψης”.
View this post on Instagram
Παράλληλα, τρέχει και το πρόγραμμα “Αθήνα: Πόλη για όλες τις ηλικίες”
Πρόκειται για ένα πρόγραμμα συμμετοχικών εργαστηρίων, όπου διεξάγουμε βιωματική χαρτογράφηση και διερευνητικούς περιπάτους μαζί με άτομα της τρίτης ηλικίας στις γειτονιές της Κυψέλης. Το πρόγραμμα υλοποιείται με δωρεά από το ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα στο πλαίσιο του προγράμματος Σημεία Στήριξης – Points of Support, που συγχρηματοδοτούν 8 κοινωφελείς οργανισμοί, και την υποστήριξη της Διεύθυνσης Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων.
Παράλληλα, αυτές τις μέρες ξεκινήσαμε μία καινούρια δράση συμμετοχικών εργαστηρίων με τίτλο “Γυναίκες Ορατές στην πόλη” στον Δήμο Αγίου Δημητρίου Αττικής. H δράση αυτή βάζει στο επίκεντρο τις γειτονιές μας και μέσα από το φακό του φύλου επιχειρεί να επανεξετάσει τα χαρακτηριστικά του δημόσιου χώρου και τις δομές του. Στόχος είναι η χάραξη και η δημιουργία ασφαλών διαδρομών και η βελτίωση των χαρακτηριστικών των γειτονιών μας, με έμφαση στις εμπειρίες και τις ανάγκες γυναικών και κοριτσιών. Το πρόγραμμα υλοποιείται σε συνεργασία με τον Δήμο Αγίου Δημητρίου, τη Δημοτική Επιτροπή Ισότητας και την ActionAid Hellas.
Πώς αξιοποιούνται τα ευρήματα;
Προσβλέπουμε πάντα στο να γίνονται οι προτάσεις των ανθρώπων πραγματικότητα με αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο αρχιτεκτονικός ανασχεδιασμός τμημάτων των αυλών του 33ου Δημοτικού Σχολείου Τρικάλων και του 93ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών που προαναφέραμε.
Άλλο ένα παράδειγμα είναι τα reports των “Συμμετοχικών Εργαστηρίων”. Με την ολοκλήρωση των διερευνητικών περιπάτων συγκεντρώνουμε όλες τις παρατηρήσεις και τις προτάσεις που έχουν αναδειχθεί, συμπληρώνουμε με βάση και τις δικές μας εμπειρίες και σχεδιάζουμε έναν χάρτη της περιοχής με τη μορφή report, που περιλαβάνει όλα τα παραπάνω. Μοιραζόμαστε το report με τους/τις συνεργάτες/ιδες μας και τους/τις συμμετέχοντες/ουσες των περιπάτων, το εμπλουτίζουμε ακόμη περισσότερο και το προωθούμε στους αρμόδιους τοπικούς φορείς για ενημέρωση και κυρίως για την ανάληψη περαιτέρω δράσης στις συγκεκριμένες περιοχές που μελετήσαμε.
Στόχος μας μέσα στο επόμενο διάστημα είναι να έχουμε πιο στενή συνεργασία με Δήμους και άλλους τοπικούς φορείς, ώστε να συνδιαμορφώνουμε διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού. Θέλουμε σε όλες τις φάσεις του σχεδιασμού για τον δημόσιο χώρο της πόλης να έχει εξασφαλιστεί η ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών και έχουμε τα εργαλεία ώστε να το διασφαλίσουμε.
View this post on Instagram
Τι σημαίνει στην πράξη συμμετοχικός σχεδιασμός; Τι παραπάνω προσφέρει;
Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι μία προσέγγιση από τα κάτω (bottom up), η οποία προϋποθέτει τη συμμετοχή και συνεργασία των ίδιων των κοινοτήτων για την υλοποίηση κοινωνικά βιώσιμων αστικών παρεμβάσεων με πραγματικό αντίκτυπο και διάρκεια. Πιστεύουμε ότι οι ίδιοι και οι ίδιες οι κάτοικοι μιας γειτονιάς είναι οι πλέον ειδικοί/ές στο να εντοπίσουν τα προβλήματα αλλά και να προτείνουν λύσεις. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός δίνει τη δύναμη στις ίδιες τις κοινότητες των ανθρώπων να συμβάλλουν ενεργά στον ανασχεδιασμό και στην ανάπτυξη των γειτονιών τους.
Τι προκλήσεις μπορεί να έχει αυτό το εγχείρημα (πρακτικές/θεσμικές κ.λπ);
Ο συμμετοχικός αστικός σχεδιασμός είναι μια νέα προσέγγιση για την αστική ανάπλαση στο ελληνικό πλαίσιο. Είναι κάτι φρέσκο και καινοτόμο, το οποίο έχει κερδίσει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον του κόσμου, όπως βλέπουμε μέσα από τις δράσεις μας. Εντούτοις δεν είναι ακόμα αρκετά διαδεδομένο σε θεσμικό επίπεδο, πράγμα που κάνει πιο δύσκολη την ένταξή του σε σχέδια ανάπλασης δήμων, για παράδειγμα. Λείπει, δηλαδή, το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο ένταξης του συμμετοχικού σχεδιασμού σε προγράμματα αστικού σχδιασμού.
Ως URBANA εστιάζουμε πολύ στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τα οφέλη του, τόσο στο ευρύ κοινό, όσο και στους εκάστοτε τοπικούς φορείς. Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε διαύλους συνεργασίας μεταξύ πολιτών και τοπικών φορέων, ώστε οι παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο να γίνονται πλέον με άξονα τις διαφορετικές εμπειρίες, ανάγκες και επιθυμίες των ανθρώπων που τον χρησιμοποιούν. Χρειάζεται χρόνο και προσπάθεια, αλλά είμαστε σε καλό δρόμο.
Ποια πόλη της Ελλάδας ή της Ευρώπης σάς εξέπληξε θετικά με τον σχεδιασμό της;
Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μια ολόκληρη πόλη ή γειτονιά, αλλά για συγκεκριμένα στοιχεία ή/και πρακτικές αστικού σχεδιασμού. Ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα είναι τα supermanzanas της Βαρκελώνης. Στα supermanzanas ενοποιούνται κάποια (συνήθως 9) οικοδομικά τετράγωνα της πόλης και οι δρόμοι που τα διαπερνούν σταδιακά πεζοδρομούνται. Οι εκτάσεις δρόμων που ‘κερδίζονται’ με τον τρόπο αυτό από τα αυτοκίνητα, εξοπλίζονται με καθιστικά, φυτεύσεις, παιχνίδια, όργανα γυμναστικής κ.ά. Ως αποτέλεσμα, δημιουργούνται ζωτικής σημασίας δημόσιοι χώροι στις γειτονιές, με τους/τις κατοίκους των γύρω κτιρίων να τους χρησιμοποιούν καθημερινά για να συναναστραφούν, να παίξουν, να διαβάσουν την εφημερίδα τους. Οι παρεμβάσεις αυτές έγιναν συμμετοχικά, οι ίδιοι/ες οι κάτοικοι των γειτονιών συμμετείχαν στη διαμόρφωση των supermanzanas.
Πώς οραματίζεται την Αθήνα η URBANA;
Οραματιζόμαστε μία Αθήνα που μας χωρά όλους, όλες και όλα, μία πόλη όπου συνυπάρχουν οι διαφορετικές ανάγκες και επιθυμίες και στην οποία θα νιώθουμε άνετα και ασφαλείς. Θέλουμε η Αθήνα να θέτει στο επίκεντρο τις καθημερινές ζωές των ανθρώπων και να προσαρμόζεται με άξονα τις ανάγκες τους. Στην πράξη αυτό σημαίνει παιδικές χαρές για τα παιδιά, εύκολη πρόσβαση για άτομα της τρίτης ηλικίας και άτομα με αναπηρία, δίκτυο ΜΜΜ που να ανταποκρίνεται στις καθημερινές ανάγκες των ανθρώπων, ασφάλεια και ζωτικότητα στους δρόμους μέρα-νύχτα, σημεία ξεκούρασης και χαλάρωσης εντός της πόλης κ.α. Δουλεύοντας προς αυτήν την κατεύθυνση, προσπαθούμε ως URBANA να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο συνεργασίας των κοινοτήτων με τους τοπικούς φορείς, ώστε να μπορέσουν να γίνουν οι αλλαγές αυτές πραγματικότητα.
Έχουμε εστιάσει τόσο στο να σεβόμαστε την πόλη μας που δεν αφήσαμε χώρο για το πώς θα ήταν μία πόλη που θα σέβεται εμάς. Ας το οραματιστούμε για λίγο!
Ανακαλύψτε το έργο της URBANA
www.urbana.gr
