Οι θερινές αναγνώσεις είναι ένα μεγάλο εσωτερικό στοίχημα που θέτουμε κάθε χρόνο. Αναζητούμε άρθρα και κριτικές, ρωτάμε τα πιο έμπιστά μας πρόσωπα και περνάμε ώρες στα βιβλιοπωλεία. Κάπως έτσι -λίγο προμελετημένα και λίγο τυχαία- εισήλθα στον λογοτεχνικό κόσμο της Lucia Berlin και της Jhumpa Lahiri. Χωρίς φανερή συσχέτιση και επιρροή η μία από την άλλη, οι δύο αναγνώσεις λειτούργησαν μέσα μου συμπληρωματικά. Κυρίως εκκίνησαν έναν διάλογο για τη γυναικεία εμπειρία, τόσο μοναδική και οικουμενική ταυτόχρονα.
Lucia Berlin
Ξεκινώντας με την προγενέστερη, η Lucia Berlin γεννήθηκε στην Αλάσκα το 1936. Έκτοτε, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι έζησε σε όλα τα μήκη και πλάτη της Αμερικής. Οι ιστορίες της εκτυλίσσονται σε όλα αυτά τα μέρη και μοιάζει να αφορούν ζωές ολότελα διαφορετικές. Από το μουντό τοπίο των ορυχείων της Αλάσκας που δούλευε ο πατέρας της, σε πολυτελείς επαύλεις της Χιλής, μέχρι τροχόσπιτα με αφερέγγυα υδραυλικά στο Κολοράντο. Η Berlin αντλεί έμπνευση από τα μέρη που έζησε, τις δουλειές που χρειάστηκε να κάνει, τους έρωτες που συνάντησε, την οικογένειά της και τον εθισμό της στο αλκοόλ.
Πριν γίνει καν δημοφιλής ο όρος autofiction, η Berlin ήταν βασική του εκπρόσωπος. Οι ιστορίες της υπήρξαν αληθινές, όχι με τη στενή έννοια της αυτοβιογραφικής καταγραφής, αλλά με την έννοια ότι ήταν σε αληθινή επαφή με το συναίσθημά της. Το βιβλίο της «Οδηγίες για οικιακές βοηθούς» ανέδειξε τη συγγραφική της πένα 11 χρόνια μετά το θάνατό της, το 2015. Στα ελληνικά βρίσκεται στην 6η ανατύπωση από τις εκδόσεις Στερέωμα σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά.
Jhumpa Lahiri
Η Jhumpa Lahiri κουβαλάει μέσα της πολλούς τόπους, όπως και η Berlin. Με καταγωγή από την Ινδία, γεννημένη στο Λονδίνο και μεγαλωμένη στην Αμερική, περνά τη ζωή της διχασμένη ανάμεσα στην τελευταία και την Ιταλία. Ανέκαθεν η συγγραφέας προσπαθούσε να ισορροπήσει ανάμεσα σε διαφορετικές ταυτότητες. Κυρίως προσπαθούσε να συμβιβάσει το σεβασμό της προς το παρελθόν και το παλιό με την έλξη που της ασκούσε το καινούριο. Με έναν παρόμοιο τρόπο, στις ιστορίες της ισορροπεί μεταξύ μυθοπλασίας και αυτοβιογραφίας. Για τη συλλογή διηγημάτων, «Διερμηνέας ασθενειών», κέρδισε το 2000 το βραβείο Pulitzer.
Η αγάπη της για την ιταλική κουλτούρα και ιδίως τη γλώσσα, την οδήγησαν να μετακομίσει στη Ρώμη. Αυτή η υπερατλαντική μετακόμιση ήταν μόνο ένα από τα βήματα που διένυσε η συγγραφέας γι’ αυτήν την αγάπη. Η Lahiri δεν ήθελε απλώς να μιλάει για τη δουλειά της στα ιταλικά. Ήθελε η δουλειά της να είναι γραμμένη στα ιταλικά. Έτσι, το 2018 εξέδωσε στα ιταλικά και μετέφρασε στα αγγλικά το βιβλίο της «Στις δικές μου διαδρομές». Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση της Άννας Παπασταύρου.
Οδηγίες για οικιακές βοηθούς
Στο «Οδηγίες για οικιακές βοηθούς» η Berlin συνθέτει ιστορίες τοποθετημένες σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους. Όσο περνάνε οι σελίδες μοιάζουν με διάσπαρτα κομμάτια ενός παζλ που απεικονίζει το πορτρέτο της. Η γοητεία της γραφής της είναι το δέλεαρ για να ενώσουμε όλα τα κομμάτια. Η Berlin έχει ταλέντο στο να προσδίδει χιούμορ και αισιοδοξία σε ιστορίες σκοτεινές και τραυματικές. Μπορεί να γράφει με τον ίδιο ανάλαφρο τόνο για την εξωσυζυγική σχέση μιας συναδέλφου και τις απόπειρες αυτοκτονίας της μητέρας της. Ίσως αυτό το σελοφάν με το οποίο τυλίγει τον πόνο να μας κάνει να τον παρατηρούμε και να τον βιώνουμε με ασφάλεια. Παράλληλα, δεν παύει να είναι αιχμηρή και ρεαλίστρια. Η Berlin είναι δεξιοτέχνισσα στην παρατήρηση και την αποτύπωση και των πιο μικρών λεπτομερειών. Μεταφέρθηκα τόσες πολλές φορές στα σκηνικά των ιστοριών της που, αν με ρωτήσουν πού πήγα φέτος διακοπές, μπορεί να απαντήσω Μεξικό, Χιλή ή κάπου ενδιάμεσα.
Στις δικές μου διαδρομές
Άλλη μια σμιλεύτρια της λεπτομέρειας και άριστη παρατηρήτρια είναι η Lahiri. Το βιβλίο της «Στις δικές μου διαδρομές» είναι η αποτύπωση της καθημερινότητας μιας γυναίκας που συνδέεται άμεσα με τους χώρους στους οποίους κινείται. Την ακολουθούμε σα σκιές στην πισίνα, στο ξενοδοχείο, στο εστιατόριο και πολύ συχνότερα στο σπίτι της. Οι πιο βαθιές ανησυχίες της αφηγήτριας αντανακλώνται στο καλάθι του σούπερ μάρκετ της και στα εισιτήρια θεάτρου που κλείνει για έξι μήνες μετά. Πολύ πιο σύντομες και λιγότερο διανθισμένες οι ιστορίες της Lahiri, μοιάζουν κι αυτές με ψηφίδες μιας γυναικείας πραγματικότητας.
Η μοναξιά στον πυρήνα των αφηγήσεων
Με τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής της, η καθεμιά απέδωσε την εμπειρία μιας θηλυκότητας άμεσα συνυφασμένη με τους χώρους και τους ανθρώπους που την περιβάλλουν. Η μοναξιά και η μεταμόρφωση είναι δυο έννοιες που διατρέχουν και τις δύο αφηγήσεις. Η Berlin καταγράφει τη μοναξιά μέσα από πληθώρα σχέσεων και εντάσεων. Στη δική της ιστορία η μοναξιά κάνει θόρυβο. Κρύβεται στις φωνές με τη μητέρα της, στα παραληρήματα του αλκοόλ και στα χαστούκια. Η Lahiri δίνει μια εικόνα της μοναξιάς πιο χαμηλόφωνη. Είναι η απουσία στενών δεσμών και πολύβουων χώρων. Όσο, όμως, οι αφηγήτριές μας αναμετρώνται με τη μοναξιά τους, τόσο μεταμορφώνονται.
Είναι αυτή η μαγεία της λογοτεχνίας να δημιουργεί μέσα και έξω μας διαλόγους.
