Η επιλογή της Μπολόνιας ως προορισμού εν μέσω του φεστιβάλ Il Cinema Ritrovato ήρθε με απόλυτη ευκολία. Η επιλογή, από την άλλη, του βιβλίου που θα με συντρόφευε σε αυτό το ταξίδι ήρθε μετά κόπων και βασάνων –κυρίως των βιβλιοπωλών μου. Ίσως επειδή η κατηγορία βιβλία διακοπών έχει τις ιδιαιτερότητές της. Όσο λοιπόν έχτιζα στη φαντασία μου την πόλη της Μπολόνιας, ο τίτλος «Οι Αόρατες Πόλεις» του Καλβίνο έσκασε σαν κεραυνός εν αιθρία. Αυτό το άρθρο, λοιπόν, ακροβατεί μεταξύ λογοτεχνικού και ταξιδιωτικού και ίσως καταφέρνει να ισορροπήσει.
Τι το ιδιαίτερο έχουν τα βιβλία των διακοπών;
Χρωστάω μία εξήγηση για τη δήλωση ότι τα βιβλία των διακοπών είναι μια ιδιαίτερη κατηγορία. Στο δικό μου βιβλιοφαγικό σύμπαν, η επιλογή του σωστού βιβλίου ισοδυναμεί με αυτήν της σωστής παρέας. Χρειάζεται να περνάτε καλά και κυρίως να τα βρίσκετε στη σιωπή. Η δέσμευση δε σε ένα βιβλίο απουσία εναλλακτικών για την παραμονή μου στην Ιταλία δυσκόλευε την κατάσταση. Έτσι, οι ώρες παραμονής μου στο βιβλιοπωλείο ξεπέρασαν τις ώρες αναμονής μου στο αεροδρόμιο αθροιστικά και για τις δύο πτήσεις. Ο Ίταλο Καλβίνο με τις «Αόρατες Πόλεις» του έβαλε τέλος σε αυτήν την αγωνία.
Η ταξιδιάρικη γραφή του Καλβίνο
Ο Καλβίνο ταξιδεύει από την Κούβα στην Ιταλία πριν καλά καλά αρχίσει να περπατάει. Το μικρόβιο των ταξιδιών έχει καλά εγκατασταθεί. Ίσως γι’ αυτό καταφέρνει να μας ταξιδεύει με τις αφηγήσεις του σε τόπους υπαρκτούς και ανύπαρκτους. Η επιτομή αυτών των περιπλανήσεων είναι «Οι Αόρατες Πόλεις», που κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Πρόκειται, σύμφωνα με τα λόγια του Ιταλού συγγραφέα, για ένα «τελευταίο ποίημα αγάπης για τις πόλεις, τη στιγμή που γίνεται όλο και πιο δύσκολο να τις ζήσουμε».
Μία ωδή στις πόλεις
Ο Καλβίνο γράφει για πόλεις με γυναικεία ονόματα που δε θα βρούμε σε κανέναν χάρτη. Μπορεί να τις βρούμε όμως στη μνήμη ή τη φαντασία μας, εκεί από όπου τις ξεθάβει ο Μάρκο Πόλο για χάρη του Κουμπλάι Χαν. Ο Ιταλός συγγραφέας χρησιμοποιεί τον περιβόητο εξερευνητή για να δομήσει την αφήγησή του. Παρεμβάλλει στα κεφάλαιά του στιχομυθίες μεταξύ του Βενετού και του αυτοκράτορα των Ταρτάρων, που αδημονεί να μάθει τη μοίρα του βασιλείου του. Ο Μάρκο Πόλο γεφυρώνει το χάσμα της γλώσσας μέσα από χειρονομίες, αντικείμενα και κινήσεις. Ο Καλβίνο είναι ένας δεξιοτέχνης της γλώσσας που θολώνει τα όρια φαντασίας και πραγματικότητας.
Η Μπολόνια σε ρόλο σκηνικού ανάγνωσης
Οι σελίδες του βιβλίου και οι φανταστικές του πόλεις εναλλάσσονταν με τα κτίρια της Μπολόνιας στο χρώμα της τερακότας. Δεν είμαι σίγουρη πόσους εσπρέσο ήπια για να παρατείνω την παραμονή μου στα γραφικά τραπεζάκια και τον κόσμο του Καλβίνο. Η Μπολόνια σε κάνει να πιστέψεις ότι η ευτυχία έχει χρώμα κεραμιδί, σχήμα καμάρας και μυρωδιά καφέ. Δε θα επεκταθώ στη γεύση της, διότι θα έπρεπε να κατέχω τη συγγραφική δεινότητα του Καλβίνο για να την αποδώσω. Ο κόσμος της είναι διαρκώς σε κίνηση σε ένα τοπίο σταματημένο στο χρόνο. Το GPS σε ωθεί -μάλλον εσκεμμένα- να χάνεσαι στα πλακόστρωτα δρομάκια για να μην ξεχνάς να κοιτάς ψηλά και να φέρνεις στροφές γύρω από τον εαυτό σου.
Οι ιδιαιτερότητες των «αόρατων πόλεων»
Οι πόλεις του Ιταλού λογοτέχνη δεν έρχονται ποτέ μόνες τους. Συνοδεύονται πάντοτε από μία έννοια ή έναν επιθετικό προσδιορισμό. Είναι άλλοτε πόλεις ευφορικές και άλλοτε πόλεις αβίωτες. Καμιά φορά είναι ταυτόχρονα και τα δύο. Εγείρουν επιθυμίες και στοιχειώνουν τη μνήμη. Διαχωρίζουν τους ζωντανούς από τους νεκρούς ή τους επιτρέπουν να πηγαινοέρχονται. Υπάρχουν πόλεις που σου επιβάλλουν να μείνεις και άλλες που φτιάχτηκαν από αναχωρήσεις.
Η σχέση μας με τις πόλεις ως η άλλη όψη της σχέσης μας με τους ανθρώπους
Όσο περνάνε οι σελίδες δεν είναι βέβαιο αν μιλάμε πλέον για τη σχέση μας με τις πόλεις ή με τους ανθρώπους. Άλλωστε και η Μπολόνια των αναμνήσεών μας είναι φτιαγμένη από τους ανθρώπους που συναντήσαμε εκεί. Είναι εκείνο το ηλικιωμένο ζευγάρι που πριν καν αφήσει τις βαλίτσες του έσπευσε να παραλάβει τη διαπίστευση του φεστιβάλ. Είναι ο σερβιτόρος που μας ενημερώνει ότι αυτός είναι ο τελευταίος γύρος ποτών με παλαμάκια και χορευτικές κινήσεις. Σίγουρα είναι η κοπέλα στο βιβλιοπωλείο που έψαχνε να μου βρει κάτι στα αγγλικά να φέρω πίσω σαν δώρο, όταν δεν έβρισκε καν τις λέξεις.
Η Μπολόνια των φωτογραφιών και των καρτ ποστάλ μου δε μπορώ να πω αν βγήκε από την ιστορία ή τη φαντασία. Θα μπορούσε να είναι και αυτή μια αόρατη πόλη του Καλβίνο.
