Συντάκτρια: Αθηνά Γιαντσίδη
Ζυράννα Ζατέλη. Ένα όνομα που δύσκολα ξεχνάς. Αν έχεις διαβάσει κάποιο από τα βιβλία της, το πιθανότερο είναι να σε έχει στοιχειώσει. Και όχι με την έννοια που κατά κύριο λόγο δίνουμε σήμερα.
Βεβαίως, τις ιστορίες της διατρέχει πάντα το αίσθημα του μυστηριακού, του ανείπωτου, εκείνου που έρχεται μαζί με την ομίχλη και κρύβεται στις σκιές. Ανοίγουν την πύλη προς μια άλλη διάσταση, παράλληλη και αδελφική με τη δική μας, μα κάπως παραλλαγμένη, πιο σκοτεινή ή μάλλον υποφωτιζόμενη από το φως του λύκου. Ωστόσο, δεν θα επιχειρήσουμε να εντρυφήσουμε σε βάθος στο πολυδαίδαλο σύμπαν της Ζατέλη -aυτό ίσως να ήταν και αδύνατο. Τα ‘’Τετράδια Ονείρων’’, όμως, θα μπορούσαν να ανοίξουν ένα παράθυρο στον κόσμο αυτό.
Η σχέση της Ζατέλη με τα όνειρα
Όπως αναφέρεται και στον πρόλογο του καινούργιου βιβλίου, από μικρή είχε αποδώσει μια διαφορετική υπόσταση στα όνειρά της. Τότε ήταν που άρχισε να τα περνά στις ιστορίες που σκαρφιζόταν. Μετά από ένα ιδιαίτερα έντονο και εντυπωσιακό όνειρο στις 3 Μαρτίου του 1997 -αφορά δύο φάλαινες, και δε θα προσπαθήσουμε να το περιγράψουμε γιατί σίγουρα θα αδικούνταν- ξεκίνησε να τα καταγράφει σε ξεχωριστά τετράδια και με μεγαλύτερη συνέπεια. Αυτή ήταν μόνο αρχή.
Η ίδια έχει εκμυστηρευτεί τη ξεχωριστή σχέση της με τα όνειρά της. Η επίδρασή τους στη γραφή της, φυσικά, είναι σαφής. Συμβάλλουν στη δημιουργία του χθόνιου και επιβλητικού τόνου, στην ύφανση ενός πέπλου που σκεπάζει τη δράση. Πολλές φορές τα έχει αφήσει να καθοδηγήσουν σχεδόν τη γραφή προς μια κατεύθυνση, να επιλύσουν διλήμματα, να ανάψουν τη συγγραφική σπίθα. Άλλοτε εμφανίζονται ως εμπνευστές μιας ιστορίας, άλλοτε ως τα ίδια τα όνειρα των ηρώων. Και το αντίστροφο, βέβαια. Έχει τύχει, λέει η Ζατέλη, να την επισκεφτούν αρκετές φορές τα μυθοπλαστικά παιδιά της. Στην πρόσφατη παρουσίασή της, μάλιστα, αναφέρθηκε σε ένα συνταρακτικό –ομολογουμένως- όνειρο, όπου εμφανίστηκε μπροστά της η Ιουλία, η μικρή ηρωίδα από το ‘’Και με το φως του λύκου επανέρχονται’’ (εκδόσεις ”Καστανιώτη”, 1993) και, μεταξύ άλλων επίμονων ερωτήσεών της, ήταν και η: ‘’Είσαι η μάνα μου;’’.
Πέρα, ωστόσο, από τη συμβολή τους στη συγγραφική διαδικασία, η ίδια η συγγραφέας συνδέεται με τα όνειρά της με ιδιαίτερο τρόπο. Είναι, πράγματι, τα όνειρα ένα μέσο που σου αποκαλύπτει αλήθειες, ακόμη και όταν αυτό συμβαίνει εμμέσως, χωρίς να έχεις ξεκάθαρη εικόνα. Γνωρίζεις τον εαυτό σου, μαθαίνεις, μάλλον, να τον ερμηνεύεις. Πάνω από όλα αυτά, όμως, πάντα πλανάται κάτι ενδόμυχο, κάτι που δεν επιδέχεται εξήγηση και που δε μεταπλάθεται σε λέξεις. Γιατί -και- τα όνειρα, πολλές φορές, δουλεύουν υπογείως.
Τα ”Τετράδια Ονείρων”
Ας επιστρέψουμε στο ίδιο το βιβλίο. Τα ‘’Τετράδια Ονείρων’’ περιέχουν καταχωρήσεις από τα τρία πρώτα (από τα συνολικά έντεκα) τετράδια της Ζυράννας Ζατέλη. Κάθε καταχώρηση περιλαμβάνει, επίσης, την ημερομηνία αλλά και τον τόπο που βρισκόταν η συγγραφέας. Και αυτά είναι στοιχεία που παίζουν το ρόλο τους. Τα όνειρα έχει προσπαθήσει να τα διατηρήσει κατά την καταγραφή τους αυτούσια, χωρίς υπερβάλλουσα διόρθωση στη δομή ή τις λέξεις τους. Εκείνες τις πρώτες λέξεις, που αμέσως μετά το ξύπνημα, γλιστρούν, μέσα στο σκοτάδι, από το στυλό στο χαρτί. Το μέγεθος των καταχωρήσεων κυμαίνεται από λίγες σειρές μέχρι περίπου δύο σελίδες, για τα μεγαλύτερα όνειρα.
Και εδώ ακριβώς είναι που αρχίζει να ξεδιπλώνεται η μαγεία της Ζατέλη. Ο ‘’έμπειρος’’, ως προς τα γραφόμενά της, αναγνώστης θα αναγνωρίσει το μοτίβο, τη γλώσσα, τον τόνο και το ρυθμό που έχει αγαπήσει στα προηγούμενα βιβλία. Η έκπληξη, όμως, θα είναι μεγαλύτερη για τον ‘’αρχάριο’’. Μέσα από αυτές τις μικρές σκηνές, που πολλές θα έστεκαν επάξια ως αυτοτελείς ιστορίες, γεννιούνται μοναδικές εικόνες. Η μαεστρία της συγγραφέως να αιχμαλωτίζει την προσοχή του αναγνώστη σκιαγραφείται πλήρως. Το φάσμα των θεμάτων που απασχολούν τη Ζατέλη στα μυθιστορήματα και τα διηγήματά της φανερώνεται μέσα από τα ίδια της τα όνειρα. Μας επιτρέπει, πάντα με αξιοπρέπεια και γνήσιο ενδιαφέρον, να κρυφοκοιτάξουμε από την κλειδαρότρυπα κατευθείαν προς ένα κομμάτι της ψυχής της, το ίδιο που βάζει μέσα σε όλα της τα πονήματα.
Ο αναγνώστης, εν ολίγοις, παίρνει μια γεύση του τι εστί Ζυράννα Ζατέλη. Αν επιθυμήσει να συνεχίσει, ας τον προετοιμάσουμε πως μπαίνει σε βαθιά νερά. Η πολυπλοκότητα των ιστοριών και η ιδιαίτερη μορφή γραφής της, εξάλλου, δεν ταιριάζουν στον καθένα. Η προσπάθεια σίγουρα αξίζει, όμως.
Το αν θα ακολουθήσει εκδοτική συνέχεια ως προς τα ‘’Τετράδια Ονείρων’’ είναι προς το παρόν άγνωστο. Η συγγραφέας, άλλωστε, δεν ήταν εξαρχής σίγουρη για αυτό το νέο είδος έκθεσης του εαυτού της προς το κοινό. Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι πως τα προσωπικά της τετράδια θα συνεχίσουν να πληθαίνουν, όσο η Ζυράννα θα συνεχίσει να ονειρεύεται.
