Συντάκτρια: Άννα Λαϊνά
Πόσοι τυφλοί φτιάχνουν μια τυφλότητα;
Αυτό είναι και το ερώτημα που θέτει ο Ζοζέ Σαραμάγκου σε ένα από τα πιο πολυσυζητημένα και βραβευμένα έργα του, το “Περί τυφλότητος”. Πρόκειται για μια ιστορία, μια μακροσκελή παρομοίωση, που θίγει την ανθρώπινη φύση, τα όρια μεταξύ του “είναι” και του “φαίνεσθαι”, και τα τραγικά αποτελέσματα που μπορεί να επιφέρει η έλλειψη του τελευταίου. Πριν καν ολοκληρώσεις τις πρώτες σελίδες του, αντιλαμβάνεσαι ότι σύντομα επρόκειτο να έρθεις αντιμέτωπος με μια διαπίστωση που δεν είχες ποτέ ξανά συλλογιστεί: αν όλη η ανθρωπότητα τυφλωθεί, τότε θα επέλθει το απόλυτο χάος.
Ο συγγραφέας
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου γεννήθηκε το 1922 στη Πορτογαλία. Μετά το θάνατο του αδερφού του στα εφηβικά του χρόνια, αναγκάστηκε λόγω οικονομικής δυσχέρειας της οικογένειάς του να φοιτήσει σε τεχνικό σχολείο και αργότερα εργάστηκε ως μηχανικός αυτοκινήτων, ως μεταφραστής και αργότερα ως δημοσιογράφος. Υπήρξε αυτοδίδακτος στη τέχνη της γραφής και τελικά κατάφερε να βιοπορίζεται αποκλειστικά από αυτή. Έγινε παγκοσμίως γνωστός αφού συμπλήρωσε μισό αιώνα ζωής και τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1998. Υπήρξε φανατικός και αμετάκλητος κομμουνιστής, άθεος και τρομερά απαισιόδοξος.”Ο κόσμος είναι μια κόλαση με εκατομμύρια ανθρώπους” είχε αναφέρει σε μια συνέντευξη του. Με το έργο του “Περί τυφλότητος”, όπως αποκαλύπτει ο ίδιος, επιχείρησε να δώσει μια γερή γροθιά στον καθημερινό εξευτελισμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από τους ισχυρούς αυτού του κόσμου, και στο παγκόσμιο ψέμα που έχει αντικαταστήσει κάθε αλήθεια του απλού πολίτη. Απεβίωσε τον Ιούνιο του 2010 στη νήσο Λανθαρότε όπου κατοικούσε μαζί με τη σύζυγο του.
Η πλοκή
Σε μία πόλη, σε μία χώρα που δεν προσδιορίζεται, ίσως λόγω της επιθυμίας του συγγραφέα να ανάγει την ιστορία σε ένα πιο συλλογικό και καθολικό πλαίσιο, ξαφνικά ένας άνθρωπος τυφλώνεται. Η τυφλότητα αυτή δεν είναι μαύρη, όπως τη βιώνει ένας βιολογικά τυφλός αλλά λευκή. Τα περιστατικά της αιφνίδιας αυτής τύφλωσης κλιμακώνονται αναγκάζοντας τη κυβέρνηση να αντιμετωπίσει τον ιό ως μεταδοτικό και να βάλει σε καραντίνα τους τυφλούς σε ένα εγκαταλελειμμένο φρενοκομείο. Τα συνεχώς αυξανόμενα και αυστηρά περιοριστικά μέτρα και η κακομεταχείριση των τυφλών καθιστά τη ζωή τους έναν συνεχή αγώνα για επιβίωση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Οι ηθικές αξίες καταπατούνται, οι σεξουαλικές ορμές παύουν να τιθασεύονται, η αναζήτηση τροφής ανάγεται σε αυτοσκοπό οδηγώντας τους ανθρώπους ακόμη και στη δολοφονία. Ο άνθρωπος παρουσιάζεται αποθηριωμένος, γυμνός από κάθε αρχή, κάθε όριο, κάθε ένδειξη ότι υπήρξε μέλος μιας πολιτισμένης κοινωνίας. Η πλοκή κορυφώνεται όταν πλέον όλη η χώρα έχει χάσει το φως της, όλοι έχουν έρθει αντιμέτωποι με τη φρίκη, εκτός από μία γυναίκα, που γίνεται μητέρα όλων και τους σώζει από την απόλυτη εξαχρείωση. Οι άνθρωποι αναδιοργανώνουν την κοινωνία τους στη πιο πρωτόγονη μορφή της βάσει του δικαίου του ισχυρότερου , λησμονώντας τους νόμους και τα πολιτισμικά στοιχεία που άλλοτε αποτελούσαν τα θεμέλια της κοινωνίας.
Ο Σαραμάγκου κατάφερε να μας μεταφέρει την εικόνα ενός ανθρώπου, που τίποτα ανθρώπινο δεν έχει. Παρουσίαζει με συγκλονιστική γλαφυρότητα την τροπή που με μαθηματική ακρίβεια θα πάρουν τα πράγματα αν μία επιδημία οποιασδήποτε μορφής εξαπλωθεί σε όλη την ανθρωπότητα. Η υπόθεση του σίγουρα μπορεί να χαρακτηριστεί αλλόκοτη, παράξενη, φρικιαστική μα ταυτόχρονα εύστοχη και ιδιοφυής. Η κατάργηση του “φαίνεσθαι” οδηγεί τον άνθρωπο να δράσει οδηγούμενος από τα ένστικτα του, από την ανάγκη του να επιβιώσει. Όπως ακριβώς δρα κάποιος όταν κανείς στο κόσμο δεν έχει μάτια να τον δει. Και όταν η όραση επιστρέψει; Τότε τι από όλα αυτά που θα συμβούν στο σκοτάδι ισχύουν κάτω από το φως της ημέρας και μπροστά σε μάτια που βλέπουν;
Αντί επιλόγου
Πολλοί επιχείρησαν να δώσουν στο έργο του Σαραμάγκου πολιτική ερμηνεία και να το συνδέσουν με τα πολιτικά του φρονήματα, για τα οποία τόσο αγωνίστηκε στη διάρκεια του βίου του. Ωστόσο εγώ, που δεν είμαι φανατική θαυμάστρια της στρατευμένης τέχνης, θα αρκεστώ στη πνευματική και ψυχολογική του υπόσταση. Το “Περί τυφλότητος” είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα. γραμμένο με λιτό λόγο και ηπιότητα στο ύφος που όμως καταφέρνει να σε ανατριχιάσει και κυρίως να σε προβληματίσει. Πιθανότατα να κυκλοφορείς για κάμποσες μέρες, όπως εγώ, διερωτώμενος για το αν τελικά ό,τι είμαστε, ό,τι μας κάνει ανθρώπους, πολίτες, κοινωνικά όντα πηγάζει από τα στοιχεία αναγνώρισης που διάθετουμε και από το φόβο για τις συνέπειες των πράξεων μας. Αν όμως εκλείψουν αυτα; Τότε τι θα είμαστε; Ή καλύτερα, Τι θα γίνουμε;
“Αν δεν είμαστε ικανοί να ζήσουμε εντελώς σαν άνθρωποι τουλάχιστον ας κάνουμε ό,τι μπορούμε να μην ζούμε εντελώς σαν ζώα”
Info: Το βιβλίο έχει μεταφερθεί και σε ταινία το 2010 με τίτλο Blindness παρά τις αμφιβολίες του συγγραφέα. Ωστόσο, η ταινία επικεντρώθηκε στις σκηνές δράσης, δηλαδή στο τί έγινε και πολύ λιγότερο το γιατί έγινε, που ήταν και το βασικό στοιχείο του βιβλίου. Επομένως σας προτείνω να επιλέξετε την ανάγνωση!
