Θέατρο | Το θέατρο του καταπιεσμένου

Συντάκτρια: Σπαθάρη Μαρία

Ήρθε η ώρα να συστηθούμε με μια θεατρική μέθοδο που έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην αντιμετώπιση των πανταχού καταπιεσμένων. Το θέατρο του καταπιεσμένου -theater of the oppressed- είναι μια μέθοδος που καθιερώθηκε από τον Augusto Boal. Ο A.Boal είναι ένα βραζιλιάνος σκηνοθέτης, θεωρητικός του θεάτρου και πολιτικός ακτιβιστής. Ο Boal ανέδειξε το θέατρο ως κύριο μέσο έκφρασης της καταπίεσης – και όχι μόνο- . Πειραματίστηκε με τη μέθοδο Στανισλάφσκι και έπειτα από κοινωνικοπολιτικές αμφιταλαντεύσεις κατέληξε στην μέθοδο του θεάτρου καταπιεσμένου.

Λόγω των πολιτικών του απόψεων ο Boal εξορίστηκε από το δικτατορικό καθεστώς της Βραζιλίας και εξέλιξε τη μέθοδό του στην Ευρώπη. Επιστρέφοντας στη Βραζιλία ασχολήθηκε με την κοινότητα και τις σχέσεις μέσα σε αυτήν.

Το θέατρο του καταπιεσμένου έχει ως στόχο αρχικά την συνειδητοποίηση της καταπίεσης και έπειτα την αλλαγή των συνθηκών που περιορίζουν το άτομο. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω συγκεκριμένων τεχνικών: Του αόρατου θεάτρου, του θεάτρου εικόνας και του θεάτρου της αγοράς ή forum theater. Γι’αυτές όμως θα μιλήσουμε πιο διεξοδικά παρακάτω.

[blockquote author=”” link=”” target=”_blank”]

Το θέατρο του καταπιεσμένου υπηρετεί τον άνθρωπο. Όχι ο άνθρωπος το θέατρο του καταπιεσμένου.

[/blockquote]

Ο άνθρωπος, κατά τον Boal, “είναι θέατρο”. Κινείται, ενεργεί, προσπαθεί να πείσει κ.α . Αυτές είναι κάποιες από τις δράσεις που γίνονται και στο θέατρο. Έτσι, το άτομο μπορεί να είναι ταυτόχρονα και ηθοποιός και παρατηρητής- θεατής. Μέσα από ένα λογοπαίγνιο λέμε ότι ο θεατής από spectator -θεατής- γίνεται “spect-actor” -θεατής-ηθοποιός. Η συμμετοχή του κοινού εδώ είναι ουσιαστική. Ο καθένας που συμμετέχει, προβληματίζεται, σκέφτεται , συνειδητοποιεί, ενεργεί και εν καιρώ αλλάζει. Αλλάζει μια κατάσταση , που τον καταπιέζει , ή αλλάζει την στάση του προς αυτήν, που είναι και αυτό πολύ σημαντικό βήμα στη μείωση της καταπίεσης. Γιατί, όπως όλοι φαντάζεστε, η εξάλειψή της είναι κάτι το ουτοπικό – προς το παρόν τουλάχιστον.

Οι κύριες μέθοδοι που χρησιμοποίησε ο Boal είναι τρείς:

Tο θέατρο εικόνας

Ο Boal πιστεύει ότι η εικόνα είναι δυνατότερη από τον λόγο και για τον λόγο αυτό, τις χρησιμοποιεί με σκοπό να βγούν στην επιφάνεια οι καταπιέσεις του κάθε ατόμου . Βάζει τον “spect-actor” να σκεφτεί με εικόνες και να δημιουργήσει με αυτές. Και τι εννοώ: μια δράση θεάτρου εικόνας παρουσιάζεται στο κοινό μέσω παγωμένης εικόνας. Συνήθως αυτή η εικόνα δείχνει μια σχέση καταπίεσης. Έπειτα οι εμψυχωτές, αφού συζητήσουν με το κοινό για αυτό που βλέπουν, ζητούν να συμμετέχει σε αυτήν την εικόνα είτε αντικαθιστώντας κάποιον από τους εμψυχωτές είτε αλλάζοντας του την θέση που έχει στον χώρο και στην εικόνα αυτή. Φυσικά αυτό έχει πολλές παραλλαγές και δυνατότητες .

Το αόρατο θέατρο

Το αόρατο θέατρο ίσως είναι η πιο διάσημη από τις τεχνικές του Boal. Είναι μια δράση που στήνεται από ηθοποιούς εμψυχωτές και παρουσιάζεται σε ένα μέρος που αρχικά δεν είναι θέατρο και το κοινό δεν έχει επίγνωση του ότι γίνεται θεατής μια δράσης δημιουργημένης από την ομάδα. Οι θεματικές που χρησιμοποιούνται αγγίζουν κοινωνικοπολιτικές προβληματικές που ενδιαφέρουν όλους τους συμμετέχοντες. Έτσι, μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα σχετικά με τον τρόπο που λειτουργούμε ως κοινωνία στις «προκλητικές» καταστάσεις , ποσό συμμετέχουμε σε κάτι που συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας , πόσοι αντιδράμε, πόσοι μένουμε απαθείς. Το κοινό δεν μαθαίνει ποτέ ότι αυτό ήταν αόρατο θέατρο. Παρόλα αυτά όταν συμμετέχεις σε κάτι τέτοιο, έχεις δεi τι πραγματικά συμβαίνει όταν διαπραχθεί μια αδικία στα μάτια των πολιτών -Faith in humanity: Restored.

Το θέατρο της αγοράς – θέατρο forum

Εδώ η ομάδα παρουσιάζει ένα στιγμιότυπο εν κινήσει -δηλαδή μία τρίλεπτη για παράδειγμα σκηνή- από ένα ζήτημα. Το κοινό παρακολουθεί και έπειτα γίνεται μια συζήτηση, ώστε να βρεθούν οι καταπιεστές και οι καταπιεζόμενοι. Αφού γίνει αυτό, η δράση αυτή παρουσιάζεται ξανά με μία βασική όμως διαφορά: Το κοινό φωνάζοντας ΣΤΟΠ μπορεί να σταματήσει την δράση και να πάρει τη θέση κάποιου συνήθως του καταπιεσμένου. Σε αυτή την αλλαγή, μέσω του αυτοσχεδιασμού ο καθένας “παίζει” την αντίδραση που πιστεύει ότι έπρεπε να έχει το άτομο που αντικατέστησε. Φυσικά, μπορούν παραπάνω από ένα άτομο να αντικαταστήσουν κάποιον και έτσι έρχεται και ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Συνήθως σε αυτές τις αλλαγές παρουσιάζονται λύσεις για το καταπιεσμένο άτομο. Στο τέλος γίνεται πάλι συζήτηση λόγω των διαφορετικών οπτικών που παρουσιάζονται μέσα από αυτές τις αντικαταστάσεις.

Το θέατρο του καταπιεσμένου παρουσιάζεται σε δημόσιο συνήθως χώρο, ώστε να μπορεί και ο καθένας να συμμετέχει και να έχει φωνή. Βέβαια, αυτό δεν είναι απόλυτη τεχνική, ούτε είναι απαραίτητη προυπόθεση. Το θέατρο του καταπιεσμένου απευθύνεται σε όλους και αφορά πολλούς από εμάς. Όλοι ζούμε σε μια εποχή οπού οποιαδήποτε μορφή καταπίεσης μπορεί να εμφανιστεί και να υπάρχει για χρόνια . Εσύ τι θα έκανες ;